Umowa cywilnoprawna przekształcona w umowę o pracę przez Państwową Inspekcję Pracy coraz bliżej

Co przewiduje projekt?

Projekt uwzględnia rozwiązania zaproponowane przez PIP w kwestii kluczowych zmian w uprawnieniach tego organu, które mają stanowić realizację kamieni milowych zawartych w KPO.

Są to:

1. uprawnienie okręgowych inspektorów pracy do wydawania decyzji administracyjnych o przekształceniu nieprawidłowo zawartych w ocenie PIP umów cywilnoprawnych w umowy o pracę (dotyczyć to będzie przykładowo umów zlecenia, umów o świadczenie usług, także B2B),
2. zwiększenie kar finansowych za naruszenia prawa pracy,
3. umożliwienie wymiany danych pomiędzy PIP i ZUS oraz KAS na potrzeby kontroli (szczegóły mają zostać ustalone w rozporządzeniu wydawanym na podstawie art. 16 ustawy o PIP),
4. wprowadzenie możliwości przeprowadzania przez PIP czynności zdalnie w czasie kontroli (np. zdalne przesłuchanie kontrolowanego lub świadków; jeśli to możliwe przeprowadzenie zdalnych oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn), a także możliwość sporządzania dokumentów w toku kontroli elektronicznie,
5. wprowadzenie obowiązku sporządzania przez PIP rocznych i wieloletnich planów działań dla kontroli celowych na podstawie analizy ryzyka.

Nowe uprawnienie PIP – przekształcenie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę

Najważniejszą zmianą wynikającą z projektu jest umożliwienie Inspekcji przekształcania umów cywilnoprawnych w umowy o pracę w drodze decyzji administracyjnych.

Decyzje wydawać będą okręgowi inspektorzy pracy i będą one podlegać natychmiastowemu wykonaniu w zakresie skutków, jakie przepisy prawa pracy wiążą z nawiązaniem stosunku pracy oraz obowiązkami w zakresie podatków i ubezpieczeń społecznych powstałymi od dnia jej wydania. Od decyzji przysługiwać będzie odwołanie do Głównego Inspektora Pracy, a od decyzji GIP – odwołanie do sądu.

W zakresie pozostałych skutków decyzji (podatkowych, z zakresu ubezpieczeń społecznych powstałych przed dniem wydania decyzji) wykonanie decyzji będzie podlegało wstrzymaniu do dnia upływu terminu na wniesienie odwołania, a w przypadku wniesienia odwołania, do dnia prawomocnego orzeczenia sądu. Decyzje inspektorzy będą mogli wydawać także elektronicznie.

Obecne uprawnienia PIP

Obecnie jedynie sąd pracy może ustalić, że dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy a nie stosunkiem cywilnoprawnym. PIP uprawniony jest do skierowania do sądu powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz danej osoby. PIP może także ukarać kontrolowany podmiot mandatem karnym lub skierować do sądu wniosek o ukaranie za wykroczenie z art. 281 § 1 pkt 1) Kodeksu pracy związane z zawieraniem umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę.

PIP może kierować do kontrolowanego podmiotu wystąpienia lub polecenia, aby została zmieniona podstawa prawna wykonywania pracy przez daną osobę. Nie jest jednak możliwa samodzielna decyzja inspektora w tym zakresie.

Obecnie PIP nie ma też dostępu do baz danych ZUS i KAS, co powoduje, że przed rozpoczęciem kontroli Inspekcja nie ma jeszcze wglądu do danych dotyczących zatrudnienia w konkretnym zakładzie. PIP zapowiada, że dostęp do tych danych zapewni możliwość porównania sytuacji związanej z zatrudnieniem wynikającej z danych ZUS i KAS ze stanem, który inspektor pozna w momencie czynności w toku kontroli.

Kontrole zdalne również byłyby zupełną nowością w działaniach PIP. Obecnie kontrola prowadzona jest poprzez fizyczną obecność inspektora pracy w kontrolowanym podmiocie, a ustalenia w toku kontroli dokumentowane są w formie protokołu. Protokół kontroli musi być podpisany zarówno przez inspektora pracy, jak i przez pracodawcę. Projekt przewiduje w tym zakresie, że inspektor będzie mógł jednostronnie podpisywać protokół i dostarczać go pracodawcy elektronicznie.

Za wykroczenia przeciwko prawom pracownika kodeks pracy przewiduje możliwość nałożenia grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł. PIP jest w niektórych przypadkach uprawniony do wystawiania mandatów karnych w wysokości do 2.000 zł lub do 5.000 zł, zgodnie z kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenie. W przypadku chęci nałożenia wyższej kary grzywny, PIP występuje na drogę sądową, aby sąd wyznaczył wysokość grzywny danemu podmiotowi. Założeniem projektu jest podwyższenie pułapu kar za naruszenia przepisów wynikających z kodeksu pracy - od 2.000 zł do 60.000 zł (lub od 3.000 do 90.000 zł w sytuacjach z art. 281 § 2 kodeksu pracy i art. 282 § 3 kodeksu pracy) oraz mandatów wystawianych przez Inspekcję - odpowiednio 5.000 zł i 10.000 zł. 

Wyzwania dla pracodawcy związane z planowanymi zmianami

Do planowanego wejścia w życie ustawy zostały niespełna 4 miesiące. Z perspektywy pracodawcy warto już dziś przyjrzeć się strukturze zatrudnienia, zwłaszcza w dużych podmiotach, w których pracę wykonują zarówno pracownicy, jak i osoby na umowach cywilnoprawnych.

Wcześniejsza analiza umów oraz warunków, w jakich wykonywane są umowy, pozwoli pracodawcy na posiadanie aktualnej wiedzy na temat sytuacji związanej z zatrudnieniem oraz umożliwi podjęcie odpowiednich kroków w celu poprawy sytuacji nieprawidłowych, które mogłyby okazać się problematyczne w czasie kontroli PIP.