Nowa wersja projektu ustawy o PIP – najistotniejsze zmiany

Poszerzenie zakresu możliwości przekształcenia umowy w stosunek pracy

Dużą zmianą w nowym projekcie jest poszerzenie zakresu, w jakim inspektorzy pracy mogą stwierdzać istnienie stosunku pracy. Nowy projekt wprowadza możliwość wydawania decyzji nie tylko w sytuacji, gdy „zawarto umowę cywilnoprawną", ale także gdy „osoba faktycznie świadczy pracę za wynagrodzeniem" w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy – tak stanowić miałby art. 11 pkt 7a ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.

To znaczy, że decyzje inspektorów będą mogły dotyczyć nie tylko przypadków, gdy istnieje formalna umowa cywilnoprawna (np. umowa zlecenia, umowa o dzieło czy kontrakt B2B), ale także sytuacji, gdy osoba wykonuje pracę bez jakiejkolwiek pisemnej umowy. W praktyce oznacza to, że inspektor pracy będzie mógł wydać decyzję o istnieniu stosunku pracy nawet wobec osób, z którymi pracodawca nigdy nie zawarł żadnej umowy pisemnej. To duża różnica względem poprzedniego projektu, która spowoduje objęcie nowymi regulacjami większego grona przedsiębiorców. 

Rozwiązania w projekcie w zakresie skutków decyzji PIP o ustaleniu stosunku pracy

Projekt wprowadza także zasady dotyczące sytuacji, w których brak będzie dowodów do ustalenia elementów treści stosunku pracy. W takiej sytuacji, umowa miałaby być uznana za zawartą na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy, z wynagrodzeniem minimalnym i miejscem pracy w siedzibie pracodawcy. Poprzednia wersja projektu obejmowała jedynie zapewnienie minimalnego wynagrodzenia.

W zakresie skutków na gruncie prawa pracy, decyzja nadal ma podlegać natychmiastowemu wykonaniu od dnia jej doręczenia pracodawcy. Wniesienie odwołania ani skargi do sądu nie będzie wstrzymywało jej wykonania w tym zakresie. W praktyce oznacza to, że od dnia doręczenia decyzji przedsiębiorca ma obowiązek traktować osobę, której decyzja dotyczy, jako pracownika, czyli:

• zgłosić ją do ZUS,
• prowadzić dokumentację pracowniczą,
• wykonywać obowiązki z zakresu BHP,
• naliczać wynagrodzenie,
• pilnować korzystania/udzielania uprawnień pracowniczych, np. urlopu wypoczynkowego, urlopów związanych z rodzicielstwem.

Co więcej, decyzja nadal może wywoływać skutki o charakterze wstecznym w zakresie prawa pracy, inspektor może bowiem stwierdzić istnienie stosunku pracy od dnia jego nawiązania, a nie od dnia doręczenia decyzji.

Na gruncie podatkowym i składkowym decyzja stwierdzająca istnienie stosunku pracy ma wywoływać skutki od dnia jej doręczenia pracodawcy. W części, w jakiej decyzja będzie stwierdzała istnienie stosunku pracy wstecznie, za okres sprzed jej doręczenia, wywołuje ona skutki prawne na gruncie prawa podatkowego, ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych oraz funduszy dopiero po dniu, w którym stanie się ostateczna, a w razie odwołania – po uprawomocnieniu się wyroku sądu.

Wcześniejszy projekt był mniej precyzyjny w zakresie skutków na gruncie prawa pracy, składek i podatków. 

Brak zmian w terminie na odwołanie od decyzji inspektora

Nowy projekt nie zmienił jednak problematycznego, 7-dniowego terminu na wniesienie odwołania od decyzji okręgowego inspektora pracy do Głównego Inspektora Pracy. Krótki czas utrudnia pracodawcy rzetelne przygotowanie się do wniesienia odwołania i zgromadzenia dowodów na poparcie swojego stanowiska.

Brak zmiany tego terminu jest zaskakujący mając na uwadze, że w uzasadnieniu do projektu wspomniane jest, że odwołanie od decyzji inspektora do Głównego Inspektora Pracy miałoby być składane za pośrednictwem okręgowego inspektora pracy, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od doręczenia decyzji pracodawcy (str. 19 uzasadnienia projektu). Być może zmiana terminu na odwołanie nastąpi jeszcze na dalszym etapie prac nad projektem. 

Ugoda w sądzie za zgodą Głównego Inspektora Pracy

Korzystną dla pracodawców zmianą jest wprowadzenie możliwości zawarcia ugody sądowej w sprawach dotyczących odwołania od decyzji PIP (tak miałby stanowić nowy art. 477(7d) kodeksu postępowania cywilnego). We wcześniejszym projekcie nie przewidziano takiej możliwości.

Ugoda byłaby jednak dopuszczalna pod warunkiem wyrażenia zgody przez Głównego Inspektora Pracy. Ten wymóg może w praktyce ograniczyć liczbę zawieranych ugód, gdyż decyzja o jej zawarciu będzie zależeć nie tylko od woli stron, ale także od stanowiska organu. Może to prowadzić do przedłużania postępowań i zwiększenia ich kosztów.

Skutki prawne w trakcie procesu – fikcja istnienia stosunku pracy

Projekt zakłada wprowadzenie nowego przepisu art. 477(7h) k.p.c., zgodnie z którym nawet w przypadku prawomocnego uchylenia decyzji przez sąd, uznaje się, że stosunek pracy trwał od dnia doręczenia pracodawcy decyzji okręgowego inspektora pracy do dnia uprawomocnienia się wyroku sądu. Oznacza to, że przez cały okres trwania sporu (a w przypadkach rozbudowanych stanów faktycznych może to zająć kilka lat), decyzja wywołuje pełne skutki pracownicze - tak jakby stosunek pracy faktycznie istniał, nawet jeśli ostatecznie wyrok sądu będzie korzystny dla przedsiębiorcy, a decyzja PIP zostanie uznana za wadliwą.

To nowe rozwiązanie, które dla pracodawców może mieć daleko idące skutki, związane z koniecznością rozliczania składek ZUS i zaliczek na PIT, naliczania urlopów i wypłaty takiej osobie określonych składników wynagrodzenia przewidzianych dla pracowników przedsiębiorcy – traktowania danej osoby jak pracownika.

Podsumowanie zmian w projekcie ustawy o PIP

Nowy projekt przewiduje szereg zmian mających charakter doprecyzowujący lub porządkujący. Pracodawcy powinni uważnie śledzić dalsze prace nad projektem i rozważyć przegląd swoich zasad współpracy z kontraktorami pod kątem ryzyka ich zakwestionowania przez PIP. Warto również rozważyć dostosowanie wewnętrznych procedur, aby umożliwić szybką reakcję w przypadku otrzymania decyzji inspektora pracy, biorąc pod uwagę bardzo krótki termin na odwołanie.

Dalszy etap procesu legislacyjnego pokaże, czy zgłaszane przez przedsiębiorców obawy zostaną uwzględnione i czy projekt zostanie zmieniony, zwłaszcza w zakresie skutków prawnych decyzji inspektorów pracy oraz terminu na odwołanie.