Sprzedaż majątku przez fundację rodzinną, nawet jeśli planowana przed jej założeniem, nie musi świadczyć o unikaniu opodatkowania

Rada to organ powoływany przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, którego głównym zadaniem jest wydawanie opinii dotyczących zasadności stosowania ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania (dalej: „GAAR”) oraz środków ograniczających umowne korzyści w indywidualnych sprawach. Skład Rady tworzą powołani na czteroletnią kadencję przedstawiciele administracji, wymiaru sprawiedliwości, nauki, samorządów oraz środowisk doradztwa podatkowego. Instytucja ta funkcjonuje od 2016 roku i stanowi ważny element systemu przeciwdziałania unikaniu opodatkowania w Polsce.

O opinię Rady może wystąpić Szef Krajowej Administracji Skarbowej (dalej: „Szef KAS”) samodzielnie w toku postępowania lub na wniosek uprawnionej strony zgłoszony w odwołaniu od decyzji Szefa KAS w sprawie wydanej z zastosowaniem przepisów przeciwko unikaniu opodatkowania.

Pierwsza opinia Rady w sprawie Fundacji rodzinnych

W sprawie, którą na wniosek Szefa KAS opiniowała Rada, miały miejsce następujące zdarzenia:

• prowadzenie przez osobę fizyczną (dalej: „Podatnik”) aktywnych działań w celu sprzedaży posiadanego pakietu akcji w spółce,
• założenie przez Podatnika fundacji rodzinnej (dalej: „Fundacja rodzinna”) oraz darowanie jej posiadanych przez tego Podatnika akcji w spółce,
• sprzedaż akcji przez Fundację rodzinną nowemu nabywcy, dokonana w niedługim czasie po ich darowaniu przez Podatnika oraz na warunkach wstępnie ustalonych wcześniej przez Podatnika,
• wypłata przez Fundację rodzinną części środków uzyskanych ze sprzedaży, przy jednoczesnym pozostawieniu na rachunkach bankowych Fundacji rodzinnej pozostałej (znacznej) kwoty.

W tak zarysowanych okolicznościach, Szef KAS wszczął postępowanie podatkowe względem Podatnika, w celu weryfikacji jego rozliczeń PIT w odniesieniu do powyżej opisanych transakcji. Zdaniem Szefa KAS, ustrukturyzowanie transakcji, a przede wszystkim sekwencja zdarzeń oraz wystąpienie korzyści podatkowej, wypełniają ustawowe kryteria unikania opodatkowania.

Rada uznała, że o ile w odniesieniu do części kwoty pochodzącej ze sprzedaży akcji i wypłaconej Podatnikowi przez Fundację rodzinną, można mówić o spełnieniu przesłanek unikania opodatkowania, to jednak w odniesieniu do środków pozostających w majątku Fundacji rodzinnej, takie twierdzenie jest niezasadne.

Argumentując swoje stanowisko, Rada zaprezentowała również kilka bardzo istotnych i uniwersalnych spostrzeżeń, które mogą z powodzeniem znaleźć zastosowanie również w innych sprawach z zakresu GAAR. Zdaniem Rady:

• Organy podatkowe nie mogą domniemywać spełnienia przesłanek unikania opodatkowania.

„(...) nie można kreować jakichkolwiek domniemań w zakresie spełnienia przesłanek zastosowania GAAR. W trakcie stosowania regulacji GAAR organ podatkowy musi wykazać zaistnienie okoliczności, które kreują obowiązek podatkowy. W wypadku niedostatków postępowania dowodowego, niespójności argumentacji organu podatkowego nie ma mowy o nałożeniu podatku. Analogicznie należy podchodzić do stosowania regulacji GAAR. Jeżeli organ podatkowy nie ma przekonujących argumentów natury faktycznej za spełnieniem przesłanek zastosowania GAAR, to nie można zaakceptować zastosowania tej regulacji. Tylko przy takich założeniach z natury dość ogólna regulacja GAAR będzie zgodna ze standardami konstytucyjnymi.”

• Podatnicy mają prawo do dążenia do minimalizacji obciążenia podatkowego w granicach obowiązującego prawa.

„Należy także podkreślić, że podatnicy nie mają obowiązku płacić możliwie wysokiego podatku, wręcz przeciwnie rozsądne osoby będą dążyć do minimalizacji wszystkich ciężarów, w tym także podatkowych, w ramach możliwości wynikających z obowiązujących przepisów (zgodnych z prawem), jak choćby wybór formy opodatkowania czy prowadzenia działalności. Dążenie do minimalizacji obciążeń w ramach prowadzonej działalności jest działaniem zgodnym z prawem, o ile nie stanowi co najmniej jednego z głównych motywów działania lub ukształtowania sposobu jego realizacji w sposób sztuczny - co potwierdza sam wyjątkowy charakter GAAR i ograniczone możliwości jej stosowania.”

• Zwolnienie dla fundacji rodzinnych ma na celu ochronę i pomnażanie rodzinnego majątku, a więc również jego zbywanie i reinwestowanie.

„Fundacja powinna zatem korzystać ze zwolnienia w zakresie jakim cel ten realizuje, tj. gromadzi mienie, zarządza nim (oznacza to także zbywanie mienia i inwestowanie go w inne przedsięwzięcia) oraz realizuje cele szczegółowe, które może wyznaczyć fundator w statucie. (...) Mając powyższe na uwadze można wskazać, że celem zwolnienia dla fundacji rodzinnych jest przede wszystkim gromadzenie rodzinnego majątku, pozwalającego na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Działania te wymagają także zbywania majątku i jego reinwestowania.”

• Darowizna majątku fundacji rodzinnej przed jego sprzedażą stanowi działanie rozsądne i naturalne.

„Konsekwencją takiego stanowiska jest również uznanie za rozsądne dokonanie darowizny Akcji do Fundacji rodzinnej, by to Fundacja rodzinna dokonała ich sprzedaży. Nie ma bowiem żadnych racjonalnych przyczyn przemawiających za „odwróceniem” kolejności dokonanych czynności tj. sprzedaży przez Podatnika Akcji i następczego wniesienia czy darowizny uzyskanych ze sprzedaży środków finansowych do Fundacji rodzinnej. Fakt, że obydwa dopuszczalne sposoby postępowania różnić się mogą efektami podatkowymi nie uzasadnia kwalifikowania jednego z nich jako sztuczny. Wydaje się, że nawet wniesienie Akcji wydaje się bardziej naturalne. Wnoszenie środków pieniężnych odwlekałoby wyposażenie Fundacji rodzinnej w środki, gdyż trzeba by najpierw dokończyć proces sprzedaży Akcji, co było obarczone pewnym ryzykiem.”

Stanowisko Rady, wyrażone w omawianej opinii, należy ocenić jako pozytywny sygnał i ważny głos w toczącej się dyskusji pomiędzy biznesem rodzinnym a organami podatkowymi.

Niewątpliwy sukces fundacji rodzinnych (kilka tysięcy fundacji założonych w ciągu ostatnich dwóch lat) spowodował również wyraźnie obserwowaną zmianę percepcji fiskusa na transakcje realizowane przy współudziale fundacji. Na tej kanwie pojawiają się podnoszone od jakiegoś czasu przez Ministerstwo Finansów plany wprowadzenia ograniczeń w zwolnieniu podatkowym dla zbywania majątku posiadanego przez fundację rodzinną. Emanacją opisywanego negatywnego stanowiska były również odmowy wydania przez Szefa KAS opinii zabezpieczających (chroniących przed zastosowaniem GAAR) w kilku sprawach, w których fundatorzy wnosili do fundacji posiadany majątek już na dość zaawansowanym etapie procesu jego sprzedaży, finalizowanej następnie już z poziomu fundacji rodzinnej.

O ile w sytuacji dalszej, nieodległej dystrybucji środków pozyskanych przez fundację rodzinną ze sprzedaży majątku do fundatora/beneficjentów, można mieć uzasadnione wątpliwości czy założenie fundacji i przeniesienie do niej majątku nie miało na celu jedynie obniżenia opodatkowania, to jednak gdy – tak jak w okolicznościach opisywanej sprawy – fundacja rodzinna po sprzedaży będzie reinwestować środki, pomnażać je i zabezpieczać materialnie fundatora i jego rodzinę (beneficjentów), to należy zgodzić się w zupełności z opinią Rady, iż takie działanie jest spójne z założeniami ustawy o fundacjach rodzinnych, nie stanowi unikania opodatkowania i nie powinno być negatywnie oceniane przez fiskusa.

Pozostaje mieć nadzieję, że głos ten będzie wystarczająco dobrze słyszalny w gmachu Ministerstwa Finansów. Zważywszy szczególnie na fakt, że w ramach ostatnio prezentowanych stanowisk, Szef KAS, wyraźnie akcentował w jego ocenie abuzywny charakter fundacji rodzinnych wyposażanych w majątek, którego sprzedaż była już planowana i przygotowywana przed przekazaniem do fundacji. Co istotne, w ramach tej oceny zupełnie pomijana przez Szefa KAS była okoliczność w jaki sposób fundacja rodzinna wykorzystuje pozyskane ze sprzedaży środki, a jak słusznie wskazano w uchwale Rady, jest to w zasadzie kluczowa kwestia dla oceny motywów działania podatnika – fundatora.