Energieopslag: beleidsontwikkelingen en het investeringslandschap

In het vorige artikel van onze serie over energieopslag hebben we een overzicht gegeven van de rol van de opslag en de verschillende technologische oplossingen in deze opkomende markt. We kijken nu naar de ontwikkeling van de markt in Nederland, hoe beleid en regelgeving de ontwikkeling ondersteunen en waar verdere verbeteringen kunnen worden aangebracht om de marktgroei te ondersteunen. In dit artikel richten we ons op elektriciteitsopslag op netschaal.

De huidige situatie in Nederland

De elektriciteitsnetten in Nederland worden steeds meer uitgerekt als reactie op de toegenomen opwekking van hernieuwbare energie in het land en de elektrificatie van de economie, waardoor de vraag toeneemt. Dit leidt tot meer opstopping in het elektriciteitsnetwerk, waardoor het risico op black-outs toeneemt. Het verhindert ook de ontwikkeling van nieuwe opwekkingscapaciteit en beperkt de bouw van nieuwe residentiële en commerciële ontwikkelingen vanwege het gebrek aan capaciteit op het netnet.

In de afgelopen 12 maanden hebben de transmissie- en distributienetbeheerders (d.w.z. TenneT, Alliander, Enexis, Stedin) aankondigingen gedaan over de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd bij het onderhouden van hun netwerk en de aanzienlijke sommen geld die moeten worden uitgegeven om hun netwerken te upgraden. Als onderdeel van de upgrades van hun energiesystemen hebben ze het belang erkend van het creëren van een flexibeler elektriciteitssysteem. Opslagmiddelen zullen naar verwachting in de toekomst een belangrijke rol spelen bij het bieden van deze flexibiliteit om ervoor te zorgen dat het elektriciteitsnet op een efficiënte manier kan werken. In de laatste aankondiging van TenneT in juni 2023 werd bijvoorbeeld uiteengezet dat het tegen 2030 ten minste 10 GW aan batterijopslag nodig zal hebben.

Hoewel de verwachting is dat opslagtechnologieën een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de energietransitie naar een groenere economie, loopt de ontwikkeling en het gebruik van dergelijke technologieën in Nederland – zeker op netschaal – momenteel achter op die van andere landen (bijvoorbeeld een operationele capaciteit van 135 MWh in Nederland vergeleken met 3,1 GWh in het Verenigd Koninkrijk 3,1 GWh). Er is een element van het 'kip en ei'-scenario. Hoewel opslag door de netbeheerders wordt erkend als belangrijk om de energietransitie te vergemakkelijken, is er terughoudendheid om aanzienlijke capaciteit aan het net toe te voegen, omdat dit zelfs tot extra congestieproblemen kan leiden als het niet goed wordt beheerd. Elke overeenkomst tussen een ontwikkelaar van opslagmiddelen en de netwerkexploitant moet daarom gedetailleerde contractuele regelingen bevatten rond het gebruik van de assets.

In Nederland is er in het verleden ook geen routekaart of gedetailleerde industriële strategie met ondersteunende wetgeving, beleid, belastingverminderingen of investeringsstimulansen voor de markt voor energieopslag. De belangrijkste stappen zijn dan ook gezet door ontwikkelaars en exploitanten, ondersteund door investeerders, om voet aan de grond te krijgen op de groeiende markt voor energieopslag. Totdat het beleid en de voorkeurstechnologieën voor de toekomstige routekaart voor energieopslag duidelijker worden, zijn er risico's voor deze early movers, maar natuurlijk zijn er ook veel waarschijnlijke beloningen voor degenen die verstandig investeren in een groeiende sector.

Hoewel er een tragere start is geweest in vergelijking met andere landen, zien we echter enkele veelbelovende ontwikkelingen in de sector. Zo ontwikkelen bedrijven als GIGA Storage en SemperPower elk een portfolio van operationele, op het net aangesloten opslagassets. GIGA Storage heeft twee operationele lithiumbatterijprojecten van 36 MW/55,5 MWh. SemperPower heeft een operationeel lithiumbatterijproject van 9,3 MW/9,9 MWh en twee projecten van in totaal 60 MW/131 MWh die naar verwachting in het derde en vierde kwartaal van 2023 operationeel zullen worden. Deze projecten zijn kleiner in vergelijking met wat er bijvoorbeeld in Duitsland is gezien (d.w.z. RWE-projecten van in totaal 200 MW/235 MWh die in 2024 operationeel moeten zijn) of het VK (d.w.z. Pilswood Project heeft een operationele capaciteit van 98 MW/196 MWh), maar ze zijn niettemin een positieve stap voorwaarts voor de Nederlandse energiemarkt.

Recente beleidsontwikkelingen

De afgelopen zes maanden hebben de EU en de Nederlandse regering een aantal beleids- en regelgevingsaankondigingen gedaan die het toenemende belang van opslagmiddelen voor de energietransitie erkennen. Gehoopt wordt dat deze aankondigingen en bijbehorende of voorgestelde beleidswijzigingen zullen helpen om de groei van opslagmiddelen in Nederland en de bredere EU te ondersteunen.

Beleidsontwikkelingen in de EU

Als reactie op de recente volatiliteit op de energiemarkten en de veranderende aard van het elektriciteitssysteem op langere termijn, heeft de Europese Commissie in maart 2023 haar plannen voor de hervorming van de elektriciteitsmarkt aangekondigd. Dit omvatte maatregelen die zouden helpen om meer schone, flexibele oplossingen in het elektriciteitssysteem te brengen om te concurreren met gas, zoals vraagrespons en opslag.

Hoewel de Europese Commissie nog geen specifieke doelstellingen heeft vastgesteld voor energieopslagmiddelen, hebben zij als onderdeel van de hervormingsplannen voor de elektriciteitsmarkt een lijst met aanbevelingen voor energieopslag aangekondigd. Deze aanbevelingen bieden de lidstaten richtsnoeren over hoe het potentieel van energieopslag het best kan worden benut. Het document onderstreept de fundamentele rol van flexibiliteit die opslag kan bieden aan het elektriciteitssysteem. De Commissie beveelt de EU-landen aan om bij het ontwerpen van netwerktarieven en tariefregelingen rekening te houden met de specifieke kenmerken van energieopslag en om de vergunningverlening te vergemakkelijken.

Daarnaast wordt in het REPowerEU-plan ook gewezen op het belang van energieopslag voor het waarborgen van flexibiliteit en voorzieningszekerheid in het energiesysteem door: i) de integratie van hernieuwbare opwekking te vergemakkelijken; ii) ondersteuning van het net; en (iii) het verschuiven van energie zodat het beschikbaar is wanneer het het meest nodig is. Het Fit-for-55-pakket van de EU bevatte relevante bepalingen inzake energieopslag, waaronder het voorstel om de energiebelastingrichtlijn te herzien met een specifieke bepaling om een einde te maken aan de dubbele belasting van energieopslag. Op het moment van publicatie wordt het voorstel voor de energiebelastingrichtlijn nog onderzocht door het Europees Parlement en de Europese Raad.

Via de EU Net Zero Industry Act heeft de EU ook een reeks initiatieven geschetst om investeringen in belangrijke netto-nultechnologieën, waaronder batterijen en opslag, te stimuleren. De geschetste initiatieven omvatten (maar zijn niet beperkt tot); het identificeren van strategische projecten, het verminderen van administratieve rompslomp en het versnellen van vergunningen, het ondersteunen van innovatie in de belangrijkste technologieën en het opzetten van Net-Zero Industry Academies om training en onderwijs te bieden op het gebied van netto-nultechnologieën.

Nederlandse beleidsontwikkelingen

De Nederlandse overheid heeft de afgelopen jaren een aantal beleidsmaatregelen ingevoerd om de markt voor energieopslag te ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn de afschaffing van dubbele belasting op energieopslag (d.w.z. dat de opslagsystemen worden belast wanneer ze zowel worden opgeladen als ontladen) en het toestaan van kabelpooling (d.w.z. het delen van een netaansluiting) van opslagmiddelen met hernieuwbare energieopwekking.

Hoewel er veel EU-richtlijnen op dit gebied zijn, is het niveau van expliciete financiële steun en richting van de nationale overheid voor de rol die energieopslag zal spelen in de overgang naar een groenere economie beperkt. Dit komt met name tot uiting in het gebrek aan kapitaal- of inkomstensubsidies voor degenen die op zichzelf staande opslagprojecten in Nederland ontwikkelen. Projecten waarbij opslag- en opwekkingssystemen, zoals zonne- of windparken, op dezelfde locatie zijn gevestigd, kunnen profiteren van de steun die beschikbaar is voor alternatieve energieproductie, maar hebben verder weinig formele steun en kunnen daarom worden gezien als risicovolle investeringen voor minder ervaren energie-investeerders. Om het risicoprofiel te verlagen, zijn opslagmiddelen momenteel verplicht om langlopende huurcontracten of vloerarrangementen aan te gaan, ter ondersteuning van de ontwikkeling van een financierbare businesscase. Dit onderwerp wordt in meer detail besproken in onze volgende blog.

Hoewel er in dit stadium geen specifieke subsidies worden verstrekt voor projecten op netniveau, wordt erkend dat de overheid de sector enige financiële steun biedt via onder andere belastingvoordelen voor batterijsystemen (d.w.z., Energie-investeringsaftrekregeling voor ondernemers), innovatiekrediet (bijv. Eurekite heeft financiering ontvangen voor een batterijseparatorapplicatie in 2020), aandeleninvesteringen in nieuwe technologieën (Invest NL heeft geïnvesteerd in LeydenJar en Elestor), en R&D-steun voor nieuwe technologieën (batterijgerelateerde technologieën zijn gesteund in de tweede en derde ronde van het Nationaal Groeifonds via de NXTGEN HIGHTECH (EUR450m toegewezen) en <a title="Materiaalonafhankelijkheid <span translate="no">2 Circulaire batterijen" aria-label="Opent in nieuw venster" class="anchor-new-window" href=" https://www.nationaalgroeifonds.nl/projecten-ronde-3/material-independence--circular-batteries" target="_blank" rel="noopener" onclick="window.open(this.href, '_blank', 'width=800,height=600'); return false;">Material Independence & respectievelijk Circulaire Batterijen (EUR296m toegewezen) voorstellen.)

Ondanks deze initiatieven antwoordde 75% van de marktdeelnemers die we in Q1 van 2023 hebben ondervraagd dat ze vonden dat het huidige beleids- en regelgevingslandschap neutraal of niet ondersteunend was om de toekomstige groei van de markt voor energieopslag te ondersteunen. Het belangrijkste gebied waarop zij de nadruk legden bij het ontwikkelen van hun business case was het huidige stelsel van netwerktarieven, waardoor opslagmiddelen worden geconfronteerd met tarieven omdat ze worden beschouwd als zowel een verbruiker als een producent van elektriciteit (in Nederland worden alleen aan verbruikers netwerktarieven in rekening gebracht). Deze kosten maken vaak het grootste deel uit van de opexkosten voor energieopslagmiddelen, wat een negatieve invloed heeft op de business case. Marktdeelnemers hebben ook aangegeven dat ze nationale doelstellingen willen voor energieopslagoplossingen en efficiëntere vergunningsprocedures om hen te ondersteunen bij de ontwikkeling van opslagmiddelen.

De regering reageerde op een deel van de feedback van marktdeelnemers en bracht in juni 2023 haar eerste routekaart voor energieopslag uit. Hierin werd onder meer de belangrijke rol erkend die energieopslag de komende jaren zal spelen en het belang van marktdeelnemers die samenkomen om een holistische benadering voor opslagmiddelen te ontwikkelen.

Hoewel erkenning van de rol die opslagsystemen zullen spelen in de toekomstige energiemarkt essentieel is, is het belangrijk dat dit wordt ondersteund door de invoering van beleid en initiatieven om de groei van de markt te ondersteunen. De regering erkent bijvoorbeeld dat de bestaande tariefstructuur niet ondersteunend is voor business cases op het gebied van opslag en voert overleg met de Autoriteit Consument en Markt en netwerkgebruikers om te bepalen of opslag en conversie binnen de tariefstructuur verschillend moeten worden behandeld. In andere landen (bijv. België en het VK) is dit al opgeheven, wat heeft geholpen bij de groei van de sector.

Landschap voor investeerders

Vanuit het perspectief van beleggers zien we dat er belangstelling is van zowel schuld- als aandelenbeleggers voor Li-ion-projecten op netschaal (op zichzelf staand of op dezelfde locatie als andere assets voor hernieuwbare opwekking) vanwege de relatieve volwassenheid van deze technologie. Dit is te zien aan recente investeringen van investeerders als Triodos (GIGA Storage en SemperPower) en Meewind (SemperPower).

Het niveau van de financieringsactiviteit is echter verhoudingsgewijs lager dan in andere landen, waar we een sterke belangstelling zien van grote institutionele beleggers en kredietverstrekkers voor opslagmiddelen op netschaal (bijv. het Verenigd Koninkrijk en Duitsland). Dit is te wijten aan een aantal van de hierboven geschetste factoren die op dit moment uitdagingen creëren bij het ontwikkelen van een financierbare businesscase voor opslagprojecten op netschaal in Nederland. Als de uitdagingen grotendeels kunnen worden opgelost, is er grote interesse van investeerders om financiering te verstrekken ter ondersteuning van de uitbouw van opslagcapaciteit in Nederland.

Voor de minder rijpe opslagtechnologieën en -projecten zien we vooral interesse van kapitaalverstrekkers die zich richten op investeringen in bedrijven die nieuwe technologische oplossingen produceren tijdens hun precommerciële fase. Zo trad Deloitte in 2022 op als hoofdadviseur voor Elestor (ontwikkelaar van flowbatterijtechnologie) bij haar kapitaalronde van €30 miljoen onder leiding van Equinor en Invest-NL. Naast het aantrekken van eigen vermogen kunnen diverse Europese subsidies & stimuleringsprogramma's (Innovatiefonds, CEF - Energie, LIFE) en zelfs schuldfinancieringsinstrumenten interessante financieringsalternatieven bieden voor (startende) technologiebedrijven. Deloitte heeft cliënten ondersteund bij hun aanvragen voor subsidies en stimuleringsprogramma's, waaronder het Innovatiefonds, en we hebben cliënten ook met succes ondersteund bij het aantrekken van schuldfinanciering. Een voorbeeld hiervan is het optreden als hoofdadviseur voor LeydenJar Technologies (ontwikkelaar van geavanceerde batterijtechnologie) bij het aantrekken van €30m aan groeifinanciering door de EIB in december 2022.

De sleutel tot de weg voorwaarts is een grotere alliantie, samenwerking en medewerking tussen de respectieve belanghebbenden op lokaal en nationaal niveau, ondersteund door overheidsinitiatieven om de weg voorwaarts zo efficiënt mogelijk te maken - en voor de evolutie van deze sector niet alleen te vertrouwen op de krachten van de markt en de consument.

In ons volgende artikel zullen we kijken naar de inkomstenmarkten waarin opslagmiddelen kunnen opereren en de bedrijfsmodellen die momenteel worden aangenomen door opslagprojecten. Als u wilt bespreken hoe onze teams u kunnen ondersteunen bij het aantrekken van financiering voor opslagtechnologie, bedrijven of opslagprojecten, bekijk dan onze webpagina met onze holistische financieringsoplossingen.

Onze EMEA Sustainability Regulation Hub produceert een verscheidenheid aan thought leadership om u te helpen op de hoogte te blijven van en te navigeren door de complexiteit van het groeiende universum van Europese verplichte regelgeving, vrijwillige codes en normen die van invloed zijn op uw organisatie.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Simon Brennan (Hoofd van Sustainability Regulation Hub), Magda Puzniak-Holford (Circularity & Supply Chainscirculariteit) of Ramon Bravo Gonzalez (Decarbonisation & Nature).