Wolontariat, który otwiera oczy
Raport z badania wpływu zaangażowania w wolontariat na jakość życia
W ramach współpracy Fundacji Deloitte Polska, Stowarzyszenia WIOSNA i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego przeprowadzono badanie naukowe, by zrozumieć, w jaki sposób wolontariat łączy się z poczuciem satysfakcji i zadowolenia z życia. Czy wpływa na dobrostan człowieka?
Pobierz raport „Wolontariat, który otwiera oczy”
Opens in new window
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie dobrostanem psychicznym człowieka. Coraz więcej badań wskazuje na pozytywny wpływ dobrostanu na zdrowie, sympatię innych oraz relacje. Podążanie w działaniach za wartościami, które deklarujemy, daje spokój i pewność siebie. Poprawia samopoczucie i podnosi satysfakcję z tego, co robimy.
W ramach współpracy Fundacji Deloitte Polska, Stowarzyszenia WIOSNA i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego przeprowadzono badanie naukowe, by zrozumieć, w jaki sposób wolontariat łączy się z poczuciem satysfakcji i zadowolenia z życia. Badacze chcieli dowiedzieć się, jakie mechanizmy kierują ludzi w stronę wolontariatu i jak je odnieść do sytuacji życiowej oraz zawodowej osób, które podejmują wysiłek pomagania innym. Czy wolontariat jest uniwersalnym narzędziem do poprawy dobrostanu, relacji w grupie, rodzinie i miejscu pracy? W ten sposób zrodziło się Badanie wpływu zaangażowania w wolontariat na jakość życia.
Motywy pomagania
Wyniki badania pokazały, że skomplikowane są zarówno motywy podejmowania wysiłku wolontariatu, jak i jego wpływ na poczucie szczęścia oraz dobrostan pomagających. Badanie wyłoniło cztery grupy pomagających:
- Wolontariusze kompensacyjni (32 proc.) – osoby skoncentrowane na wzmocnieniu siebie i zdobyciu nowych doświadczeń.
- Wolontariusze aktywiści (27 proc.) – chcą zmienić świat równie mocno, jak uszczęśliwić siebie.
- Wolontariusze aspiracyjni (26 proc.) – kieruje nimi chęć zmiany ludzkiego losu i pomocy innym a przy okazji zdobycia nowych umiejętności.
- Wolontariusze asekuranci (15 proc.) – ich motywacja dotyczy zdobywania akceptacji innych i poczucia własnego bezpieczeństwa.
„W ostatnich latach rosnące zainteresowanie dobrostanem psychicznym przyciąga uwagę badaczy i praktyków. Coraz więcej badań wskazuje na pozytywny wpływ dobrostanu na zdrowie, sympatię innych oraz relacje. Jako istoty społeczne wiemy, że bliskie więzi, wspieranie się oraz pomaganie sobie nawzajem wzmacniają poczucie zadowolenia, czyniąc nas szczęśliwszymi. Jednak nie tylko ci, którzy otrzymują pomoc, korzystają z tej relacji. Ci, którzy pomagają innym – zwłaszcza poprzez wolontariat – również doświadczają poprawy swojego dobrostanu. Dlatego właśnie wolontariat staje się coraz popularniejszy jako sposób na poprawę jakości zarówno życia innych, jak i swojego. Wyniki naszych badań okazały się fascynujące i niejednoznaczne. Część z nich potwierdza dotychczasowe ustalenia, wzbogacając je o nowe wnioski; inne przynoszą świeże, odkrywcze perspektywy, które mogą stać się inspiracją dla dalszych badań. Mamy nadzieję, że wyniki naszego projektu staną się inspiracją zarówno dla środowisk akademickich, jak i praktyków organizujących wolontariat.”
dr hab. Beata Krzywosz-Rynkiewicz, prof. UWM – Kierownik Katedry Psychologii Klinicznej, Rozwoju i Edukacji na Wydziale Nauk Społecznych UWM, opiekunka naukowa badania
„Pomaganie może dawać siłę i poczucie sensu, ale bez wsparcia i przemyślanej organizacji niesie też ryzyko wypalenia.
Ten raport jest próbą zrozumienia, jak wolontariat wpływa na psychikę i dobrostan wolontariuszy. Z perspektywy organizacji pozarządowych, wiedza ta ma strategiczne znaczenie. Pozwala lepiej planować działania, wzmacniać relacje z wolontariuszami i projektować inicjatywy, które rozwijają zarówno ludzi, jak i same organizacje. Umożliwia też budowanie trwałych partnerstw z biznesem, dla którego zaangażowanie społeczne coraz częściej staje się elementem strategii zrównoważonego rozwoju.
Mam nadzieję, że ta publikacja stanie się początkiem rozmowy o tym, jak wspólnie tworzyć wolontariat, który nie tylko zmienia życie osób potrzebujących, ale także wzmacnia i inspiruje tych, którzy pomagają.”
Joanna Sadzik, prezeska Stowarzyszenia WIOSNA
„Oddajemy w wasze ręce raport, który otwiera oczy, porusza serca i – mam nadzieję – przynosi zmianę: zmianę myślenia o wolontariacie i zaangażowaniu społecznym. Liczę na to, że będzie to wartościowa lektura nie tylko dla organizacji pozarządowych i wolontariuszy, ale również dla firm i osób odpowiedzialnych w nich za zrównoważony rozwój. Z doświadczeń akcji przeprowadzanych w Deloitte widzimy, że osoby biorące udział w wolontariacie są bardziej zaangażowane w zadania zawodowe, chętniej pomagają kolegom i pozytywnie oceniają swoje miejsce pracy. Budują też silniejszą kulturę organizacyjną i zaufanie do firmy, co przekłada się na większe zaangażowanie w pracę. Ale wolontariat to również wymagająca aktywność, która wiąże się z wysiłkiem i ryzykiem dużego obciążenia, dlatego powinien być dobrze zorganizowany, przemyślany, umieszczony w szerszym kontekście strategii biznesowej firmy. Jak sama nazwa wskazuje, wolontariat powinien być dobrowolny, a nie traktowany jako narzędzie naprawcze, integracyjne czy zaradcze dla zespołów lub pracowników w kryzysie zawodowym. Jak więc robić to dobrze i mądrze? Zapoznajmy się z wynikami badania i rozpocznijmy szerszą dyskusję na ten temat.”
Agnieszka Mitoraj, prezeska Fundacji Deloitte Polska, liderka obszaru DEI w Europie środkowej, Partnerka Deloitte
Motywy pomagania
Wyniki badania pokazały, że skomplikowane są zarówno motywy podejmowania wysiłku wolontariatu, jak i jego wpływ na poczucie szczęścia oraz dobrostan pomagających. Badanie wyłoniło cztery grupy pomagających:
- Wolontariusze kompensacyjni (32 proc.) – osoby skoncentrowane na wzmocnieniu siebie i zdobyciu nowych doświadczeń.
- Wolontariusze aktywiści (27 proc.) – chcą zmienić świat równie mocno, jak uszczęśliwić siebie.
- Wolontariusze aspiracyjni (26 proc.) – kieruje nimi chęć zmiany ludzkiego losu i pomocy innym a przy okazji zdobycia nowych umiejętności.
- Wolontariusze asekuranci (15 proc.) – ich motywacja dotyczy zdobywania akceptacji innych i poczucia własnego bezpieczeństwa.
Badanie dowiodło, że niesienie wsparcia innym rzeczywiście zmienia pomagających, a wszystkie zmienne jakości życia i rodzaje motywacji są ze sobą powiązane. Sytuacja życiowa osób angażujących się w wolontariat ma znaczący wpływ na to, jak i dlaczego pomagają, oraz na to, co pomaganie im daje.
- U wolontariuszy aktywistów poziom dobrostanu ogólnego wzrasta – szczególnie w obszarze satysfakcji z posiadanych relacji.
- U wolontariuszy aspiracyjnych dobrostan utrzymuje się na podobnym poziomie, jak przed rozpoczęciem akcji.
- U wolontariuszy kompensacyjnych następuje spadek ogólnego dobrostanu w zakresie satysfakcji z relacji i rozwoju, jednak w aspekcie zadowolenia z realizacji celów – istotnie wzrasta.
- Wolontariusze asekuranci doświadczają największego spadku dobrostanu we wszystkich badanych wymiarach, a w szczególności w obszarze związanym z poczuciem samorealizacji.
Wyniki pokazują, że wpływ doświadczenia wolontariatu na osobę pomagającą różni się w zależności od tego, z jakim nastawieniem, motywacją oraz jakimi oczekiwaniami przystępuje ona do akcji. Ten sam projekt pomocy dla jednych wolontariuszy będzie wspaniałym, budującym doświadczeniem, dla innych zaś może być trudnym przeżyciem, a nawet rozczarowaniem.
Wybrane wyniki:
- Poziom motywacji do pomagania nie jest zależny od wieku, wykształcenia czy statusu zawodowego.
- Kobiety częściej niż mężczyźni chcą zmieniać świat na lepsze, stąd to one wyraźnie częściej biorą udział w wolontariacie.
- Pomagający z niższym wykształceniem mają wysoką motywację, ale biorą udział w wolontariacie, by potwierdzić własną przydatność dla innych, poprawić samopoczucie.
- Wolontariusze, których poziom wykształcenia był wyższy, częściej angażowali się w akcję z idealistycznych pobudek.
Jest jeszcze jeden wynik, który bardzo mnie ucieszył (…), a mianowicie wolontariat jako możliwość nawiązania relacji z innymi ludźmi (prawie 100 proc. pozytywnych odpowiedzi). Może warto o tym pomyśleć, gdy chcemy zaangażować osoby do wolontariatu i szukać chętnych wśród tych, którym doskwiera samotność?
- Monika Chrzczonowicz, ekspertka ngo.pl, Stowarzyszenie Klon/Jawor
Praca a pomaganie
Praca ma szczególne znaczenie dla czerpania długotrwałych profitów z dobrostanu w wyniku pomagania.
Osoby pracujące na niższych pozycjach częściej biorą udział w wolontariacie w związku z chęcią rozwoju. Z kolei osoby stabilne zawodowo i materialnie na wyższych stanowiskach pomagają z chęci, by zmieniać świat i nieść wsparcie tym, którzy mają mniej szczęścia.
U osób pracujących dobrostan w wyniku pomagania nie spada. Zadowolenie z własnego życia i poczucie kontroli sprawiają, że niesienie pomocy – nawet ludziom, którzy mierzą się z wieloma osobistymi tragediami – staje się łatwiejsze.
Wolontariat pracowniczy, wpływając na wzrost dobrostanu, wydaje się jedną z odpowiedzi na wyzwania, z jakimi zmagają się firmy i na potrzeby zgłaszane przez pracowników.
– John Guziak, Partner, lider zespołu ds. kapitału ludzkiego, Deloitte Polska
Czy pomaganie podnosi dobrostan?
Wolontariusze mówią wprost, że najważniejszą rzeczą, jaką przyniosło im zaangażowanie w Szlachetną Paczkę, było doświadczenie szczęścia, poczucie sprawczości i różnorodności. Dla wielu z nich ważne okazało się też oddziaływanie na innych i dawanie im przykładu, jak mądrze pomagać. Nie do przecenienia było również poczucie przynależności – wspólnoty osób, które razem działają w tym samym celu.
Najważniejsze wnioski z badania:
- Nie ma prostej zależności między pomaganiem a zmianą jakości życia. Wszystko zależy od motywów, jakie kierują wolontariuszami.
- Pomaganie nie zawsze i nie wszystkich uszczęśliwia.
- Pomaganie zwiększa zadowolenie z życia i może się przyczynić do przewartościowania myślenia o własnym życiu.
- Pomaganie ładuje akumulatory dobrostanu wolontariuszy niejednakowo – ważne są warunki i motywacje do działania.
- Pomaganie to działanie na zasobach osobistych (takich jak czas, wiedza, relacje czy doświadczenie) – im wyższe wykorzystanie zasobów osobistych, tym więcej zyskuje pomagający.
- Czynnikiem ochronnym dla pomagania jest odpowiednia motywacja – nawet jeśli osoba ma mniejsze zasoby, to motywy zorientowane na innych zwiększają satysfakcję z życia w wyniku pomagania.
- Wolontariat w projekcie Szlachetna Paczka zmienia poczucie sensu i jakości życia. Nie każdy jest na to gotowy.
Osoby, które są zadowolone z życia i cieszą się wysokim poziomem dobrostanu, będą nie tylko pomagać innym, ale też czerpać korzyści z wolontariatu.
Wolontariusze często podkreślają, że zaangażowanie w Szlachetną Paczkę zmienia ich podejście do życia, ludzi i problemów społecznych. Zaczynają bardziej doceniać to, co mają, i dostrzegają, jak wielką wartość ma nawet najmniejsza forma pomocy drugiemu człowiekowi
- Katarzyna Dyka-Janusz, menedżerka zarządzająca programami społecznymi Stowarzyszenia WIOSNA
Warto jednak pamiętać, że pomaganie bywa także wyczerpujące i czasem nie spełnia wszystkich pokładanych w nim nadziei. Może wiązać się z wypaleniem z jego niekorzystnymi następstwami. Profesjonalne przygotowanie oraz uświadamianie na temat wolontariatu są kluczowe w całym procesie.
Wolontariat dobrze przygotowany
Wolontariusze działający w projektach pomocowych potrzebują wsparcia opartego na przemyślanym systemie wewnątrz organizacji oraz na odpowiednich osobach: koordynatorach wolontariatu. To od ich kompetencji – związanych nie tylko z zarządzaniem projektami, ale przede wszystkim psychologicznych – będzie zależało, czy w porę zareagują i podejmą konkretne działania związane z profilaktyką dobrostanu psychicznego wolontariuszy.
Organizacje pomocowe, które działają tam, gdzie system często nie funkcjonuje poprawnie, powinny nie tylko przygotować odpowiednie szkolenia, ale też zadbać o wolontariuszy na każdym etapie akcji. To zaś, może przyczynić się zarówno do sprawniejszego funkcjonowania trzeciego sektora, jak i w konsekwencji do zmian systemowych.
Do zarządzania wolontariatem potrzebujemy profesjonalistów – niezależnie od tego, czy mają to być koordynatorzy w lokalnych organizacjach, czy osoby zarządzające dużymi programami wolontariatu pracowniczego w korporacjach.
- Karol Krzyczkowski, starszy menedżer projektów, Forum Odpowiedzialnego Biznesu
Skuteczne działania pomocowe, lepsza komunikacja i świadomy dobór wolontariuszy lub zadań im przypisanych mogą sprawić, że cały proces pomagania będzie łatwiejszy i sprawniejszy.
Wolontariat pracowniczy
Profesjonalizacja programów wolontariackich może mieć też pozytywny wpływ na współpracę trzeciego sektora ze światem biznesu. Mądrze zbudowany wolontariat pracowniczy to więcej niż biznesowy trend. Takie działanie to szansa na doświadczanie głębokiego zadowolenia, a nawet poczucia spełnienia, które nie zawsze można osiągnąć w codziennych zadaniach zawodowych.
Osoby biorące udział w wolontariacie są bardziej zaangażowane w zadania zawodowe, chętniej pomagają kolegom i pozytywnie oceniają swoje miejsce pracy.
Budują też silniejszą kulturę organizacyjną i zaufanie do firmy, co przekłada się na większe zaangażowanie w pracę. Z perspektywy pracowników uczestnictwo w wolontariacie może być szansą na podniesie poczucia sprawczości i dostrzeżenie namacalnych efektów swoich działań, które nie zawsze są możliwe w codziennej pracy.
Dla firm natomiast większe zaangażowanie pracowników oznacza lepszą wydajność, mniejszą rotację i silniejsze zespoły.
Dobrze zorganizowany wolontariat nie tylko wpisuje się w strategię zrównoważonego rozwoju, ale także ma korzystny wpływ na satysfakcję zawodową, motywację i ogólne postrzeganie miejsca pracy przez pracowników.
Metodologia badawcza
Badanie zostało przeprowadzone w 2023 roku w ciągu trzech miesięcy trwania Szlachetnej Paczki na grupie wolontariuszy biorących udział w projekcie. Zostali oni ankietowani dwukrotnie – przed podjęciem działań i po ich zakończeniu. W analizie wykorzystano odpowiedzi 876 respondentów uczestniczących w obu pomiarach. Dodatkowo przeprowadzono wywiady jakościowe z wybranymi wolontariuszami, żeby lepiej poznać ich motywację i efekty psychologiczne zaangażowania wolontariackiego.
Na bazie wyników badania powstały dwa artykuły naukowe autorstwa prof. Beaty Krzywosz-Rynkiewicz, które są publikowane w punktowanych, renomowanych wydawnictwach naukowych:
- When Helping Brings Happiness: Changes in Psychological Well-being and Life Satisfaction and the Motivation to Help in Participatory Volunteering autorstwa Beaty Krzywosz-Rynkiewicz, opublikowany w 2024 roku w czasopiśmie „Polskie Forum Psychologiczne”, XXIX(2), s. 113–134 [dostęp online https://doi.org/10.34767/PFP.2024.02.01]
- Volunteerism as a Method of Building Employee Well-being in a Sustainable Development Strategy autorstwa Beaty Krzywosz-Rynkiewicz i Haliny Frańczak, obecnie w procesie recenzji w czasopiśmie „Sage Open”.
oraz w raporcie Wolontariat, który otwiera oczy, praca zbiorowa A.Lipiec, H.Frańczak, A.Łukasik, pod opieką merytoryczną B. Krzywosz-Rynkiewicz, Deloitte, 2025 do którego lektury zachęcamy.
Projekt został zrealizowany w ramach grantu Fundacji Deloitte Polska.
