Dotychczasowa wykładnia przepisu
 

Sprawa rozpoznawana przez Trybunał Konstytucyjny dotyczyła przyjętej dotychczas wykładni art. 149 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 z późn. zm., dalej jako: „p.p.s.a.”), która uniemożliwiała rozpoznanie merytoryczne skargi na bezczynność organu administracyjnego, w sytuacji, gdy skarga została wniesiona po wydaniu przez organ decyzji administracyjnej, ale przed jej doręczeniem stronie. Taka interpretacja przedmiotowego przepisu wynika z uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 czerwca 2020 r., sygn. akt II OPS 5/19 (ONSAiWSA 2020, nr 6, poz. 79), w której przyjęto, że wniesienie skargi na bezczynność po zakończeniu przez organ administracji publicznej prowadzonego postępowania poprzez wydanie decyzji ostatecznej stanowi przeszkodę w merytorycznym rozpoznaniu takiej skargi przez sąd administracyjny. W konsekwencji w takich sytuacjach sądy administracyjne odrzucały skargi uznając je za bezprzedmiotowe.

Jak podniesiono w skardze konstytucyjnej dotychczasowa wykładnia przedmiotowego przepisu ograniczała prawo do kontroli prawidłowości zachowania organu administracji w toku postępowania, a także do uzyskania odszkodowania za ewentualnie szkody, powstałe wskutek przewlekłego załatwienia sprawy. Należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 417¹ § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061, ze zm., dalej jako: „k.c.”) pociągnięcie Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego do odpowiedzialności odszkodowawczej jest możliwe co do zasady po uzyskaniu tzw. prejudykatu, czyli w niniejszym przypadku – wyroku sądu administracyjnego.

Jaką zmianę spowodowało wydane orzeczenie?

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 149 § 1 pkt 3 p.p.s.a. rozumiany w ten sposób, że uniemożliwia rozpoznanie merytoryczne przez sąd administracyjny skargi na bezczynność po zakończeniu przez organ administracji publicznej prowadzonego postępowania poprzez wydanie decyzji lub innego przewidzianego prawem rozstrzygnięcia, mimo że skarga na bezczynność została wniesiona zanim stronie doręczono decyzję lub inne rozstrzygnięcie, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazana powyżej interpretacja przepisu stanowi naruszenie fundamentalnych zasad konstytucyjnych, w tym prawa do sądu oraz możliwości dochodzenia roszczeń za szkody wynikające z przewlekłości działania administracji publicznej. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że konstytucyjne prawo do sądu obejmuje nie tylko możliwość wniesienia skargi na działania organów administracji, ale także realną możliwość uzyskania ochrony prawnej i skutecznego rozpatrzenia sprawy. Brak możliwości skontrolowania przewlekłości działań organów administracyjnych w przypadku niewydania decyzji w rozsądnym terminie prowadzi do sytuacji, w której obywatel może być pozbawiony skutecznych środków ochrony prawnej.

Podkreślenia wymaga, że samo wydanie decyzji – bez jej doręczenia stronie – nie może stanowić przesłanki dla zwolnienia organu administracyjnego z odpowiedzialności. Jak zauważył Trybunał Konstytucyjny, można wyobrazić sobie sytuację, w której organ po otrzymaniu od strony ponaglenia wydał decyzję, ale z jakiś względów nie doszło do jej doręczenia. W takim wypadku strona może wnieść skargę na bezczynność nie mając wiedzy, iż organ wydał w sensie „technicznym” decyzję.

Skutki wyroku dla organów administracji publicznej

Skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest umożliwienie merytorycznego rozpoznania przez sąd administracyjny skargi na bezczynność organu administracyjnego w sytuacji, gdy organ ten wydał decyzję, ale nie została ona doręczona stronie postępowania, a skarga na bezczynność wniesiona została przed doręczeniem decyzji.

Dla organów administracji oznacza to m.in., że w związku z wydaniem przedmiotowego orzeczenia zainteresowane strony mogą podjąć działania zmierzające do dochodzenia ich praw przed sądami administracyjnymi, a następnie także przed sądami cywilnymi co może powodować nieplanowane ciężary finansowe po stronie jednostek samorządu terytorialnego.

W świetle powyższego, z uwagi na wydany wyrok Trybunału Konstytucyjnego wskazane jest przeanalizowanie dotychczasowej praktyki urzędów oraz rozważenie możliwych działań w kierunku zmniejszenia ryzyka wystąpienia bezczynności po stronie organów administracji publicznej. Podjęcie kroków w tym zakresie może pozwolić JST na uniknięcie potencjalnych obciążeń finansowych, wynikających z odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicznej.