Autokonsumpcja ma znaczenie

Jednym z największych, choć nie zawsze oczywistych wyzwań dla samorządów jest zrozumienie i zastosowanie obowiązujących przepisów prawnych dotyczących spółdzielni energetycznych.
Kluczowy oraz wymagający analizy jest zakres obowiązków w odniesieniu do zbilansowania, czyli „autokonsumpcji” stanowiącej wymóg narzucony spółdzielniom energetycznym. Zgodnie z brzmieniem aktualnych przepisów w zakresie energii elektrycznej spółdzielnia (dzięki energii produkowanej z OZE) ma obowiązek pokrycia w ciągu roku nie mniej niż 40% potrzeb własnych danej spółdzielni energetycznej i jej członków. {co wynika z art. 41 ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 1762 z późn. zm.).
Jeśli jednak wniosek o zamieszczenie w wykazie spółdzielni energetycznych zostanie złożony po 31 grudnia 2025 r., to wymagany będzie poziom minimum 70%, jak stanowi art. 38e ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1361 z późn. zm.)(Ustawa o OZE)

Biorąc pod uwagę, że spółdzielnie często decydują się na produkcję energii w niewielkich instalacjach fotowoltaicznych (PV), między innymi ze względu na już pozyskane finansowanie tego przedsięwzięcia, spełnienie wymogu nawet 40% może być utrudnione. Należy pamiętać, że spółdzielnia energetyczna musi tak określić zużycie energii przez jej członków oraz samą spółdzielnię, aby moc jej instalacji umożliwiała zaspokojenie w ciągu roku 70% (do końca 2025 – 40%) zapotrzebowania na energię elektryczną. Spełnienie tego wymogu jest warunkiem rejestracji spółdzielni energetycznej w KOWR i wynika z tego, że według zamierzenia ustawodawcy spółdzielnie energetyczne mają być instrumentem umożliwiającym w jak najszerszym zakresie autokonsumpcję wyprodukowanej energii.

Jednak z energetycznego oraz ekonomicznego punktu widzenia najbardziej korzystnym dla spółdzielni energetycznej rozwiązaniem będzie dążenie do zbilansowania ilości wytworzonej energii z jej odbiorem w każdej godzinie doby. Dzięki temu spółdzielnia może zarówno obniżyć koszty energii, jak i zwiększać swoją niezależność energetyczną od zewnętrznych dostawców.

Na co uważać przy zakładaniu spółdzielni?
 

• Wymogi regulacyjne.
  Założenie spółdzielni wiąże się z koniecznością spełnienia licznych wymogów, od obowiązku wpisu spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i złożenia wniosku o zamieszczenie w wykazie spółdzielni energetycznych prowadzonym przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR), po obowiązki wynikające z prawa zamówień publicznych (PZP) oraz szczegółowe obowiązki w zakresie rozliczeń energetycznych.
• Warunki przyłączenia.
  Problematyczną kwestię dla spółdzielni energetycznych stanowi także uzyskanie warunków przyłączenia. Mimo, że w aktualnych przepisach ustawy Prawo energetyczne przewidziane są preferencje dla przyłączania spółdzielni energetycznej do sieci elektroenergetycznej to dla spółdzielni barierę stanowią zarówno czynności związane z dokonaniem formalności w zakresie umowy przyłączeniowej, jak i finalne negocjowanie umów na sprzedaż i dystrybucję energii elektrycznej. Problem wynika głównie z braku wiedzy oraz doświadczenia z tym zakresie, ale także, z faktu, że po drugiej stronie stają profesjonalne podmioty energetyczne, które mają naturalny monopol i tym samym osiągają przewagę negocjacyjną.
  Warto jednak pamiętać, że zgodnie z aktualnymi przepisami Operator Systemu Dystrybucyjnego (OSD) nie może odmówić wydania warunków przyłączenia instalacji OZE, która będzie wytwarzać energię elektryczną w ramach spółdzielni energetycznej, jeżeli spełnione są warunki określone w art. 7 ust. 8d14 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 266 z późn. zm.), dotyczące m.in. tego, na czyje potrzeby instalacja będzie wytwarzać energię oraz jaka będzie łączna moc zainstalowana elektryczna wszystkich instalacji OZE.
• Konieczność przestrzegania reguł przy prowadzeniu działalności.
  Na podstawie przepisu art. 38n Ustawy o OZE Dyrektor Generalny KOWR uprawniony jest do przeprowadzenia kontroli związanej z przedmiotem działalności spółdzielni energetycznych. Podczas takich kontroli, KOWR może zweryfikować m.in. czy spółdzielnia energetyczna spełnia warunki, o których mowa w art. 38e ust. 1 pkt 3 ustawy OZE. Nieprzestrzeganie regulacji może prowadzić do poważnych konsekwencji, z których najbardziej dotkliwą jest wykreślenie danej spółdzielni z wykazu spółdzielni energetycznych, w drodze decyzji, przez Dyrektora Generalnego KOWR.
  
  Podmiot, który wykreślono z wykazu spółdzielni energetycznych na danym obszarze, może ubiegać się o ponowne zamieszczenie w tym wykazie nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia wykreślenia.
   

Prawo zamówień publicznych – pułapki i wyzwania

Spółdzielnie energetyczne, w których członkami są jednostki samorządu terytorialnego, są zobowiązane do stosowania prawa zamówień publicznych podczas zakupu energii. Warto podkreślić, że zgodnie z aktualnym stanem prawnym przepisy tej ustawy nie zawierają wyłączenia obrotu energią pomiędzy członkami spółdzielni energetycznej spod stosowania prawa zamówień publicznych.

Z uwagi na powyższe, opracowanie modelu spółdzielni energetycznej dla podmiotów zobowiązanych do stosowania prawa zamówień publicznych może stanowić skomplikowany proces, który wymaga dokładnego zaplanowania i ciągłej aktualizacji z uwagi na zmiany przepisów prawnych.
Należy wskazać, że nieprzestrzeganie przepisów PZP może skutkować sankcjami prawnymi oraz utratą możliwości zastosowania korzystnych warunków zakupu energii. Warto zatem dokładnie zastanowić się nad strukturą prawną spółdzielni i kompleksowo skonsultować rozważany model.

Jak zabezpieczyć finansowanie spółdzielni?

Finansowanie spółdzielni energetycznej jest jednym z najważniejszych wyzwań, z jakimi mogą się zmierzyć JST. Koszty początkowe obejmujące inwestycje w infrastrukturę, zakup technologii oraz zatrudnienie wyspecjalizowanej kadry mogą być znaczne. Niemniej jednak, istotne jest zapewnienie stabilności finansowej i pełnego pokrycia kosztów bieżących do momentu uzyskania korzyści finansowych w związku z funkcjonowaniem spółdzielni energetycznej.

Istotne jest zrozumienie, że przygotowanie analizy biznesowej oraz umiejętne zarządzanie budżetem i wybór źródeł finansowania są kluczowe dla sukcesu spółdzielni energetycznej. Potencjalne źródła finansowania obejmują w szczególności granty, fundusze europejskie oraz partnerstwa publiczno-prywatne. Wykorzystanie lokalnego potencjału, na przykład do produkcji biogazu, może również wspierać realizację dyrektyw gospodarki obiegu zamkniętego. Warto także pamiętać, że z perspektywy spółdzielni energetycznej korzystne może być zainwestowanie we własną infrastrukturę, a tego typu działania mogą wymagać przeprowadzenia odpowiedniej analizy prawnej i podatkowej.

Brak wystarczającego finansowania może prowadzić do zadłużenia jednostki samorządu, co wpłynie na jej reputację oraz możliwości realizacji innych projektów. Nie można również zapomnieć o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Dlatego odpowiednie zaplanowanie budżetu oraz efektywne poszukiwanie dostępnych źródeł finansowania jest niezbędne.

Brak doświadczenia i jego kosztowne skutki

Zakładanie i prowadzenie spółdzielni energetycznych wymagają odpowiedniego doświadczenia i wiedzy. Z uwagi na to, że przepisy w zakresie spółdzielni energetycznej obowiązują od niedawna, wciąż jest niewiele podmiotów, które posiadają kompleksowe doświadczenie w tym zakresie, co może prowadzić do licznych wyzwań operacyjnych. Mimo tego już dziś można wskazać czynniki, które z pewnością przyczyniają się do sukcesu spółdzielni energetycznej jako formy działalności JST w zakresie energetyki.
 

Na co zatem warto zwrócić uwagę na etapie planowania spółdzielni:

Podsumowanie
 

Spółdzielnie energetyczne mogą przynieść wiele korzyści, takich jak zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, obniżenie kosztów energii oraz wsparcie dla działań proekologicznych. Kluczowe jest jednak, aby podejść do tego tematu z pełnym zaangażowaniem oraz odpowiedzialnością, rozważając zarówno plusy, jak i minusy. Świadome podejście do ryzyk i korzyści pozwoli jednostkom samorządu terytorialnego na podejmowanie decyzji, które będą służyć interesom lokalnej społeczności oraz całemu systemowi elektroenergetycznemu.