Zgodnie z art. 45 ust. 1 Ustawy z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie 2021-2027 instytucje odpowiedzialne za udzielanie wsparcia z funduszy unijnych muszą zagwarantować, że postępowania dotyczące wyboru projektów do dofinansowania są przejrzyste, rzetelne i bezstronne.

Każde z tych pojęć skutkuje precyzyjnymi wytycznymi dla instytucji zaangażowanych w proces przyznawania pomocy.

Jednym z kluczowych wymogów, opartym na zasadzie przejrzystości, jest warunek, by procedury i kryteria wyboru były aktualne.

W zakresie prawa pomocy publicznej obowiązek zagwarantowania, że stosowane rozwiązania będą aktualne jest szczególnie problematyczny. W tej dziedzinie prawa unijnego poszczególne rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej determinują, jaki sposób rozumienia przepisów jest aktualny, czyli obowiązujący. Jak wyjaśnia to sam Trybunał, jego rozstrzygnięcia ograniczają się jedynie do wyjaśnienia oraz sprecyzowania znaczenia i zakresu danego przepisu tak jak powinien był on być pojmowany i stosowany od momentu jego wejścia w życie. Z tej perspektywy instytucje udzielające wsparcia stają przed dużym wyzwaniem zapewnienia, że przyjęte przez nich kryteria i procedury będą spełniały wymóg aktualności.

Nieuwzględnianie przez instytucje udzielające wsparcia wniosków wynikających z aktualnego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest tylko problemem w aspekcie legalności działania danych organów. Powoduje on także bardzo często problem nakładania na beneficjentów nadmiernych wymogów, które nie są wymagane przepisami prawa (tzw. pozłacanie czy też gold plating).

Niestety praktyka pokazuje, że szereg zagadnień, w tym te rozstrzygnięte już lata temu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dalej nie znalazło odzwierciedlenia w treści kryteriów i regulaminów. Wnioski wynikające z takich spraw, jak Nerea (2016), Kerkosand (2020 r.) czy Zinatnes Parks (2022 r.) nadal czekają na pełne odzwierciedlenie w dokumentacjach naboru. Tymczasem, gdyby je uwzględnić i przyjąć zasady zgodnie z którymi:

• po dniu udzielenia pomocy publicznej ewentualne „następcze” niespełnianie warunków uzyskania pomocy (np. pogorszenie się sytuacji finansowej i uzyskanie statusu przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji) nie może stanowić podstawy zwrotu pozyskanego wsparcia (wyrok TS w sprawie C-245/16 Nerea, ECLI:EU:C:2017:521, pkt 38),
• dwuletni okres przejściowy w zakresie statusu MŚP ma zastosowanie także w przypadku przejęć i fuzji (wyrok Sądu w sprawie T-745/17, Kerkosand/Komisja Europejska, ECLI:EU:T:2020:400, pkt 87-91),
• przedsiębiorca może wykazać polepszenie swojej sytuacji finansowej poprzez przedłożenie dokumentów prezentujących jego aktualną sytuację finansową – zamknięte / zatwierdzone sprawozdania finansowe nie są wyłącznym źródeł informacji o sytuacji finansowej (wyrok TS w sprawie C-347/20, Zinatnes Parks, ECLI:EU:C:2022:59, pkt 60-65),

ubieganiu się o wsparcie byłoby łatwiejsze.

Brak aktualności dotyka w tym wypadku szczególnie przedsiębiorców. Przywołane rozstrzygnięcia wskazywały na kierunek wykładni przepisów unijnych korzystny dla przedsiębiorców w obszarach istotnych z perspektywy korzystania z funduszy unijnych.

Problem braku aktualności dokumentacji naboru może być podniesiony przez wnioskodawców ubiegających się o wsparcie. Doświadczenie wskazuje, że zasygnalizowanie na jak najwcześniejszym etapie rozbieżności pomiędzy treścią dokumentacji naboru a orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości może skutkować wprowadzeniem zmian. Niemniej, kwestia ta jest pozostawiona do uznania instytucji udzielającej wsparcia.

Jedyną formalną drogą kwestionowania dokumentacji naboru jest złożenie protestu. Jeżeli rozwiązania przyjęte w dokumentacji naboru nie odpowiadają wymogom prawa, to tego typu okoliczność może być przedmiotem protestu, a następnie oceny sądów administracyjnych. Zgodność z prawem, jak orzekł już ponad 10 lat temu Trybunał Konstytucyjny, stanowi bowiem warunek wstępny by dana dokumentacja naboru mogła w ogóle stanowić podstawę oceny danego projektu.

Niestety możliwość kwestionowania braku aktualności dokumentacji naboru stanowi jedynie jednostkowe rozwiązanie problemu. Uzyskanie korzystnego rozstrzygnięcia będzie wpływało tylko na sytuację konkretnego protestującego przedsiębiorcy. Pozostali nadal będą musieli stosować się do dotychczas przyjętych w dokumentacji naboru zasad.

W efekcie zaniechanie zweryfikowania przez instytucje udzielające wsparcia aktualności procedur i kryteriów powoduje, że nie korzystają one w pełni z możliwości jakie oferuje prawo unijne.

Z perspektywy natomiast wnioskodawców i beneficjentów brak aktualizacji powoduje, że wnioskodawcy tracą możliwość pozyskania wsparcia, chociaż obiektywnie byli do tego uprawnienia lub uzyskują niższe wsparcie i spełniać muszą bardziej restrykcyjne wymogi, ponieważ np. mylnie uznano ich za dużych przedsiębiorców oraz są poddani wymogom, które obiektywnie nie powinny znajdować względem nich zastosowania.

Rosnącą po stronie beneficjentów świadomość może wpłynąć pozytywnie na uwzględnianie w dokumentacji konkursowej aktualnego stanowiska organów unijnych.