Źródło wieloletniego konfliktu: czy rekompensata jest opodatkowana VAT?

Czy w sytuacji, gdy jednostka samorządu terytorialnego (JST) przekazuje spółce komunalnej rekompensatę za realizację usług publicznego transportu zbiorowego, jest należny podatek VAT? To pytanie od lat wywołuje spory interpretacyjne między podatnikami a organami skarbowymi. W praktyce dotyczy ono kluczowego zagadnienia: czy rekompensaty, jakie JST jako organizatorzy transportu wypłacają spółkom realizującym transport celem pokrycia deficytu wynikającego z niedopasowania wpływów z biletów do rzeczywistych kosztów świadczenia usług przewozowych, stanowią dopłatę do ceny usługi, a więc podlegają opodatkowaniu?

Jak wskazywaliśmy w newsletterze Czy od rekompensaty (dotacji) dla spółki komunalnej trzeba płacić VAT?, ww. kwestia trafiła na wokandę Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Trybunał, TSUE) w związku z pytaniem prejudycjalnym zadanym przez polski Naczelny Sąd Administracyjny. Analizowany przypadek dotyczył sytuacji, w której spółka realizująca lokalny transport zbiorowy pokrywa jedynie część kosztów z wpływów z biletów, a brakującą część uzyskuje w formie rekompensaty od JST. Co istotne, wysokość tej rekompensaty była ustalana ryczałtowo w przeliczeniu na liczbę wozokilometrów, bez odniesienia do liczby pasażerów czy realnego poziomu sprzedaży biletów.

Spółka wystąpiła z wnioskiem o interpretację indywidualną, wskazując, że rekompensata nie wpływa na cenę usługi w rozumieniu przepisów o VAT i dlatego nie powinna podlegać opodatkowaniu. Organ podatkowy nie podzielił tego stanowiska – uznał, że rekompensata powinna zostać wliczona do podstawy opodatkowania jako element wynagrodzenia za świadczoną usługę.

Sprawa ta nabrała szczególnego znaczenia w kontekście przepisów dyrektywy VAT, zgodnie z którymi do podstawy opodatkowania należy zaliczyć wszelkie dotacje, subwencje i dopłaty mające bezpośredni wpływ na cenę danej usługi lub towaru. To właśnie pojęcie „bezpośredniego wpływu” stało się punktem spornym.

Rzeczniczka Generalna TSUE w opinii z dnia 13 lutego 2025 r. opowiedziała się po stronie podatnika. Wskazała, że udzielona przez JST rekompensata nie stanowi świadczenia wzajemnego na rzecz samorządu – nie niesie za sobą indywidualnej, konsumowalnej korzyści dla JST, a jedynie umożliwia realizację celu publicznego, jakim jest dostępność usług transportowych. W opinii Rzeczniczki Generalnej nie zachodzi bezpośredni związek między dotacją a ceną biletu ani z konkretnym świadczeniem na rzecz pasażera. Dlatego – jej zdaniem – rekompensata nie powinna być objęta VAT.

Wyrok TSUE potwierdza: rekompensaty poza zakresem VAT

8 maja 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie C-615/23, potwierdzając stanowisko wcześniej zaprezentowane przez Rzeczniczkę Generalną. TSUE jednoznacznie uznał, że rekompensaty wypłacane przez JST spółkom komunalnym za realizację publicznych usług transportowych nie podlegają opodatkowaniu VAT, o ile nie mają bezpośredniego wpływu na cenę usługi świadczonej pasażerom.

Wyrok ten wpisuje się w dotychczasową linię orzeczniczą TSUE, zgodnie z którą każda płatność włączana do podstawy opodatkowania musi mieć bezpośredni związek z dostawą towarów lub świadczeniem usług na rzecz konkretnego odbiorcy. Zarówno TSUE, jak i Rzecznik Generalna zgodnie uznali, że taki związek w tej sprawie nie występuje.

Pełny tekst wyroku dostępny jest na stronie TSUE.

Co to oznacza dla samorządów i spółek otrzymujących takie środki pieniężne?

Wyrok TSUE ma bezpośredni wpływ na sytuację finansową wielu jednostek samorządu terytorialnego. JST bowiem finansowały VAT, który był – zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych – odprowadzany przez spółki. Równocześnie same co do zasady nie posiadały prawa do odliczenia. Obecnie natomiast podatnicy, którzy odprowadzali VAT mogą rozważyć wystąpienie o zwrot nienależnie zapłaconego podatku wraz z odsetkami. Oznacza to możliwość realnego odzyskania znaczących kwot, które były dotychczas niezasadnie uszczuplane z lokalnych budżetów. JST mogą również rozważyć zmianę swojej bieżącej praktyki w przedmiocie finansowania spółek realizujących transport.

Z drugiej strony uwagę należy również poświęcić wpływowi takiego rozstrzygnięcia na istnienie i ewentualny zakres prawa do odliczenia VAT po stronie spółek (o czym TSUE bezpośrednio nie wspomniał). Zdarzają się bowiem sytuacje, że traktując rekompensaty jako świadczenia opodatkowane VAT, spółki w oparciu o ten tytuł dokonywały odliczenia podatku naliczonego. Zatem brak opodatkowania rekompensat może pozbawić spółki prawa do odliczenia VAT.

Warto podkreślić, że konsekwencje zarówno w zakresie podatku należnego, jak i naliczonego mogą zależeć od sposobu oraz podstawy prawnej przekazania środków do spółki. W szczególności inne skutki podatkowe mogą wystąpić w przypadku przekazania środków w formie rekompensaty, której dotyczyło orzeczenie TSUE, a inne — gdy przybiera ono odmienną formę. Dlatego każdorazowo zalecana jest analiza obowiązujących stosunków prawnych oraz przyjętego modelu finansowania transportu publicznego w danej JST.

Pragniemy również wskazać, że jakkolwiek w swojej treści orzeczenie Trybunału dotyczy transportu publicznego, to jego skutki potencjalnie mogą również dotyczyć innych obszarów działalności w których przyznawane są rekompensaty, jak i inne środki pieniężne o podobnym charakterze. Przykładem mogą być tutaj rekompensaty wypłacane spółkom z tytułu utrzymania obiektów sportowych. W tym zakresie również rekomendowana jest szczegółowa analiza konsekwencji braku opodatkowania przekazywanych środków pieniężnych.