Obrona cywilna w JST

Wydatki na obronę cywilną – czy jest możliwość odliczenia podatku VAT? To zależy od wykorzystania danego wydatku, a można zidentyfikować zarówno szanse jak i zagrożenia.

Samorządy przygotowują się na inwestycje w obronę cywilną

W ostatnim czasie rozpoczęto planowanie znaczących dofinansowań na inwestycje w ramach obronności cywilnej, dzięki którym powstaną nowe obiekty pełniące funkcję m. in. schronów dla ludności w razie zdarzeń zagrażających życiu. Z przekazywanych informacji wynika, że środki na ten cel mają pochodzić w szczególności z Funduszu Bezpieczeństwa i Obronności (który powstanie po rewizji polskiego KPO) oraz z Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025-2026. Pieniądze mają trafić także bezpośrednio do samorządów. W publikacji przyjrzymy się głównym problemom i korzyściom wynikającym z ww. dotacji, szczególnie w kontekście ewentualnego wykorzystania schronów do działalności gospodarczej prowadzonej przez JST.

Schrony nie zawsze będą stały puste

Z naszych obserwacji wynika, że takie obiekty, potocznie zwane schronami, podobnie jak w przypadku innych inwestycji realizowanych przez JST, mogą zostać częściowo wykorzystywane również do prowadzenia działalności gospodarczej, szczególnie wtedy, gdy nie ma bezpośredniej potrzeby ich wykorzystania jako schronów. Zwracamy uwagę, że aspekt ten powinien zostać ustalony już na etapie planowania inwestycji.

W takich okolicznościach, może pojawić się prawo do odliczenia podatku VAT od wydatków na przedmiotowe inwestycje, jednak jego wysokość jest zależna przede wszystkim od przyszłego wykorzystania schronów. Warto zwrócić szczególną uwagę na tę kwestię, gdyż dokonanie odliczenia VAT może pozwolić na dodatkowe oszczędności po stronie JST, ale jednocześnie samo wystąpienie prawa do odliczenia VAT może generować konsekwencje dla dofinansowania inwestycji.

Zakres odliczenia podatku VAT z zadań dotyczących obrony cywilnej

W części projektów, gdzie inwestor będzie w stanie wydzielić wydatki ponoszone wyłącznie na część obiektu wykorzystaną do działalności gospodarczej zastosowanie znaleźć może zasada alokacji bezpośredniej i pełnego odliczenia podatku VAT od takich wydatków. Niemniej, praktyka pokazuje, że przy podobnych inwestycjach o wiele częściej możemy mieć do czynienia z mieszaną strukturą wykorzystania, która tworzy konieczność zastosowania prewspółczynnika lub współczynnika VAT przy ustalaniu prawa do odliczenia podatku od wydatków inwestycyjnych.

Zasadą jest stosowanie przez JST prewspółczynnika określonego w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu określania zakresu wykorzystywania nabywanych towarów i usług do celów działalności gospodarczej w przypadku niektórych podatników (Rozporządzenie).

Niemniej, zgodnie z przepisami ustawy o VAT, istnieje możliwość stosowania innego niż wskazany w ww. Rozporządzeniu sposobu kalkulacji proporcji, o ile lepiej odzwierciedla on rzeczywiste wykorzystanie danego składnika majątkowego do działalności opodatkowanej.

Zapadłe w ostatnim czasie orzeczenia sądów administracyjnych sprzyjają określaniu alternatywnych sposobów określenia proporcji, czyniąc je bardziej powszechnymi. Niemniej jednak, sam zakres prawa do odliczenia VAT powinien zostać precyzyjnie przeanalizowany odrębnie dla każdego przypadku, w szczególności z perspektywy otrzymanego dofinansowania.

Zasady dofinansowania na obronność także mogą rodzić wątpliwości

W chwili obecnej brak jest szczegółów dotyczących warunków dofinansowania. Niemniej jednak, podobnie jak przy każdych środkach uzyskanych ze źródeł zewnętrznych, JST powinny dokonać dokładnej analizy postanowień umownych, by uniknąć ewentualnego podwójnego dofinansowania lub wyzwań związanych z kwalifikowalnością VAT. Ponadto, zapisy umów mogą wprowadzać zastrzeżenia odnoszące się m.in. do sposobu udostępniania efektów danej inwestycji. Istotnym aspektem, na który należy zwrócić uwagę jest także zasada, że beneficjent zobowiązany jest do zwrotu zrefundowanego w ramach projektu, odpowiednio w całości lub w części, poniesionego podatku VAT, jeżeli zaistnieją przesłanki umożliwiające odzyskanie tego podatku przez beneficjenta.

Niezależnie od powyższego trzeba podkreślić, że w przypadku, gdy JST ma prawo do odliczenia podatku naliczonego (nawet tylko częściowego,) istnieje ryzyko uznania przez podmioty udzielające dofinansowania, że będzie ona zobowiązana do zwrotu dofinansowania przynajmniej w pewnej części, niezależnie od tego czy faktycznie takiego odliczenia dokona.
 

Nie tylko VAT – czyli wyzwania prawne związane z obronnością

W przypadku planowanych inwestycji w ramach obronności cywilnej należy zwrócić uwagę nie tylko związane z nimi na aspekty podatkowe, lecz także na kwestie prawne. W szczególności ważne jest, żeby inwestycja została przeprowadzona w sposób zgodny z przepisami – począwszy od wniosku o dofinansowanie, poprzez działania podjęte w celu zrealizowania inwestycji (np. ogłoszenie i rozstrzygnięcie przetargu), aż do momentu jej zakończenia i rozliczenia. Błędy popełnione na każdym z etapów projektu mogą bowiem skutkować poważnymi konsekwencjami prawnymi, a nierzadko również finansowymi.

Podsumowanie

Środki na obronność cywilną mogą być ogromną szansą dla samorządów do rozwoju nie tylko zadań własnych związanych z porządkiem publicznym i bezpieczeństwem obywateli, ale mogą także oddziaływać bezpośrednio na spełnianie innych zadań własnych JST, przykładowo powiększyć posiadaną przez JST infrastrukturę kulturalną i rekreacyjną. Ocena prawa do odliczenia podatku VAT oraz kwalifikowalność podatku VAT w ramach dofinansowań stanowią ważne aspekty realizacji ww. projektów. Warto już dziś zacząć zastanawiać się, jak najlepiej zarządzić tymi kwestiami, by zminimalizować ewentualne ryzyka, ale również zmaksymalizować korzyści finansowe dla JST i zapewnić pełną efektywność inwestycji. Nie można także zapomnieć o aspektach prawnych związanych z prawidłową realizacją tych projektów.