We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wyjaśnił, iż zamierza nabywać za wynagrodzeniem w formie prowizji transakcyjnej wierzytelności, które nie są jeszcze wymagalne, a więc takie, których termin płatności bieżących rat kredytowych i odsetek nie upłynął w chwili cesji lub też wierzytelności wymagalne częściowo, np. w odniesieniu do jednej raty kredytu. Jednocześnie, podatnik podkreślił, że nabywane wierzytelności będą każdorazowo stanowiły wierzytelności pewne tj. takie, co do których w momencie dokonywania przelewu nie istnieją istotne wątpliwości co do możliwości ich zaspokojenia.

Jednocześnie podatnik wyjaśnił, iż cena z tytułu sprzedaży wierzytelności została ustalona na poziomie rynkowym, na podstawie dokonanej wyceny wierzytelności, z uwzględnieniem zdyskontowanej wartości przyszłych przepływów pieniężnych oraz innych istotnych czynników. Ponadto, podatnik nie będzie realizował na rzecz sprzedawcy żadnych dodatkowych świadczeń, w tym usług windykacyjnych.

Podatnik zapytał organ podatkowy m.in. czy w związku z nabyciem takich wierzytelności może skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 lub pkt 40 ustawy o VAT.

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej („Dyrektor KIS”) uznał, że transakcja będzie podlegała opodatkowaniu stawką podstawową w wysokości 23%, gdyż wyłączona jest ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 15 ustawy o VAT. W uzasadnieniu wskazał, że transakcja podatnika nie będzie dotyczyła wierzytelności tzw. „trudnych”, wobec czego należy stwierdzić, że nabycie przez niego wierzytelności niewymagalnych będzie stanowiło świadczenie usług w rozumieniu przepisów ustawy o VAT, podlegające opodatkowaniu VAT.

Dochodzić będzie tu bowiem do świadczenia usługi przez nabywcę na rzecz sprzedawcy, polegającą na uwolnieniu sprzedawcy od wykonywania czynności związanych ze ściąganiem długu i ryzyka jego nieściągnięcia.

Tym samym zbywcy zostaje zaoszczędzone ryzyko i koszty posiadania takich wierzytelności, zostaje on „wyręczony” w czynnościach podejmowanych w celach dochodzenia długu i nie musi już podejmować żadnych działań zmierzających do zaspokojenia swoich należności od dłużnika.

Odnosząc się do braku możliwości zastosowania zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, Dyrektor KIS wyjaśnił, iż w pojęciu usług ściągania długów i faktoringu mieści się zatem zakup wierzytelności w celu ich windykacji we własnym zakresie lub dalszej odprzedaży.

Usługa tego typu polegająca na „wyręczeniu” klienta z czynności zmierzających do odzyskania długu podlega opodatkowaniu VAT bez możliwości skorzystania ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT.

Na skutek złożonej przez podatnika skargi, do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (dalej: „WSA”) sąd uchylił zaskarżoną interpretację podatkową.

Rozpoznając sprawę podatnika, WSA wyjaśnił, że w przypadku opisanego przez podatnika stanu przyszłego będzie miała miejsce klasyczna, kodeksowa cesja wierzytelności, której istotą jest uprawnienie nabywcy do jej windykacji. Jednakże, co istotne, przez ww. windykację nie należy rozumieć ściągania cudzego długu, a długu już nabytego.

WSA podkreślił, iż nie każda czynność nabycia wierzytelności stanowi automatycznie świadczenie usługi ściągania długów czy faktoringu, wskazując przy tym, że dla uznania danej cesji wierzytelności za czynność ściągania długów, w tym faktoringu, obok cesji wierzytelności muszą wystąpić dodatkowe przesłanki wskazujące, że dana cesja wierzytelności, w danych okolicznościach faktycznych stanowi element czynności ściągania długów, w tym faktoringu (tj. świadczenie przez cesjonariusza określonych dodatkowych usług na rzecz cedenta).

Zdaniem WSA, usługa ściągania długów obejmuje te sytuacje, w których usługodawca wykonuje na rzecz posiadacza wierzytelności usługi związane z ich ściągnięciem lub też, gdy dojdzie do zbycia wierzytelności z możliwością jej „zwrotu” w razie nieskutecznej egzekucji, a ostateczne wynagrodzenie nabywcy wierzytelności zależy od tego, czy dług zostanie wyegzekwowany lub nie.

Z kolei, przez faktoring należy rozumieć nabycie przez faktora określonych wierzytelności przysługujących przedsiębiorcy z tytułu sprzedaży, w zamian za określoną kwotę odpowiadającą wierzytelności, pomniejszoną o prowizję/wynagrodzenie faktora, gdzie faktor zobowiązuje się do świadczenia szeregu czynności dodatkowych (np. prowadzenia rozliczeń czy monitoringu płatności).

WSA podkreślił jednak, że ww. czynności nie mają miejsca w opisanym przez podatniku zdarzeniu przyszłym, wobec czego nabycie przez niego wierzytelności niewymagalnych/pewnych należy kwalifikować jako zwolnione z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, w którym ukształtowano zwolnienie podatkowe usługi w zakresie długów.

Nie zgadzając się z orzeczeniem WSA, Dyrektor KIS wniósł skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który po rozpoznaniu skargi kasacyjnej oddalił skargę Dyrektora KIS i utrzymał wyrok WSA w mocy.

NSA stwierdził, że nabycie wierzytelności niewymagalnych/pewnych w okolicznościach opisanych przez podatnika we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej ponad wszelką wątpliwość urzeczywistnia podatkowy stan faktyczny zwolnienia podatkowego ukształtowanego w art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, nie stanowiąc jednocześnie przejawu realizacji negatywnych przesłanek dla wyłączenia zwolnienia wynikających z art. 43 ust. 15 pkt 1 ustawy o VAT.

Zdaniem NSA, ze zdarzenia przyszłego przedstawionego przez podatnika we wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej nie wynika konieczność podejmowania przez niego czynności windykacyjnych bądź też otrzymywania przez podatnika dodatkowego wynagrodzenia prowizyjnego lub premii za ściągnięcie wierzytelności. Ponadto, w sytuacji podatnika nie będzie dochodziło także do tzw. cesji zwrotnej wierzytelności.

NSA przychylił się do argumentacji zaprezentowanej przez WSA w zaskarżonym przez DKIS wyroku oraz wskazał, że w sytuacji podatnika brak jest podstaw do wykluczenia przyszłych czynności podejmowanych przez podatnika z zakresu zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT.

W rozpatrywanym przypadku podstawowym celem zawarcia umowy było nabycie wierzytelności niewymagalnych/pewnych za wynagrodzeniem ustalonym na poziomie rynkowym, które stanowiło jedyne wynagrodzenie za dokonaną sprzedaż.

Jednocześnie, przedmiotu sporu między podatnikiem a DKIS nie stanowił fakt czy nabycie wierzytelności powinno być kwalifikowane jako podlegające reżimowi opodatkowania VAT, a jedynie możliwość zakwalifikowania opisanego nabycia wierzytelności do czynności, w stosunku do których stosowane powinno być zwolnienie podatkowe z art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, związane z usługą w zakresie długów.

Zdaniem podatnika (a w dalszej kolejności także sądów administracyjnych) w przedstawionym zdarzeniu przyszłym nie zaistnieją przesłanki wyłączające nabycie wierzytelności z zakresu ww. zwolnienia. Z kolei, zdaniem DKIS, w związku z nabyciem wierzytelności, podatnik będzie realizował na rzecz sprzedawcy wierzytelności usługi związane ze ściąganiem długów, wobec czego jego prawo do zastosowania zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT zostało wyłączone na mocy art. 43 ust. 15 pkt 1 niniejszej ustawy.

W naszej ocenie, w stosunku do nabycia wierzytelności niewymagalnych, za które zapłatę stanowi rynkowo ustalone wynagrodzenie oraz w związku z którymi nie dochodzi między stronami do dodatkowych świadczeń związanych ze zwolnieniem z konieczności dochodzenia długu przez sprzedawcę, powinno znaleźć zastosowanie zwolnienie podatkowe uregulowane w art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT (usługi w zakresie długów).

Należy zgodzić się ze stanowiskiem sądów administracyjnych, iż w sytuacji opisanej przez podatnika, wierzytelności będą przez niego egzekwowane we własnym imieniu i na własną rzecz. Tym samym, w naszej ocenie nie dochodzi do jakiegokolwiek wyręczania sprzedającego przy ściąganiu długu, za które nabywca otrzymuje wynagrodzenie zależne od tego, czy dług zostanie wyegzekwowany lub nie.

Niemniej, zwracamy przy tym uwagę, iż znane nam jest także stanowisko NSA, zgodnie z którym w przypadku nabycia niewymagalnych wierzytelności brak jest przesłanek do kwalifikacji owego nabycia jako przedmiotu opodatkowania VAT.

Taki pogląd zaprezentował NSA w wyroku z dnia 13 stycznia 2023 r., sygn. I FSK 469/19, wskazując, iż w przypadku umów cesji (obrotu) wierzytelnościami, gdy dochodzi do nabycia przez cesjonariusza wierzytelności od cedenta za umówioną cenę (niższą niż nominalna wartość tej wierzytelności) i nie ustalono między stronami żadnego wynagrodzenia z tytułu tak określonej usługi nabycia długu, czynność ta, jeżeli umowa jest zawarta na własne ryzyko cesjonariusza (nabywcy), nie stanowi odpłatnej usługi, w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i w konsekwencji nie podlega opodatkowaniu VAT.

Wyjaśniamy jednak, że w omawianym przypadku NSA rozpatrywał sytuację nabycia wierzytelności za cenę niższą niż nominalna. Wskazał, że warunkiem uznania transakcji za odpłatne świadczenie usług, a tym samym za czynność opodatkowaną VAT, jest istnienie wynagrodzenia bezpośrednio związanego z daną czynnością, rzeczywiście otrzymanego lub należnego jako świadczenie wzajemne.

W związku z tym, w przypadku tego podatnika, brak jest podstaw do uznania, że nabycie wierzytelności po cenie niższej niż nominalna stanowi czynność opodatkowaną, ponieważ nie dochodzi w tej sytuacji do wypłaty wynagrodzenia.

W związku z powyższym, ze względu na odmienności w traktowaniu na gruncie VAT transakcji których przedmiotem są wierzytelności, każdą transakcję nabycia wierzytelności należy oceniać indywidualnie.