Przedmiotem dyskutowanego rozstrzygnięcia NSA jest sprawa zainicjonowana przez jeden z banków krajowych, który zwrócił się z wnioskiem o wydanie interpretacji w zakresie skutków CIT transakcji zbycia obligacji do funduszu sekurytyzacyjnego.

Wnioskodawca wskazał w stanie faktycznym, że w praktyce gospodarczej mogą wystąpić sytuacje objęcia przez bank obligacji podmiotów, które stają się niewypłacalne i nie mogą dokonać wykupu obligacji. W takim przypadku jest wysoce prawdopodobne, że wydatki poniesione przez bank na nabycie obligacji korporacyjnych nie zostaną odzyskane w pełnym wymiarze. W celu ograniczenia strat, bank planuje sprzedawać obligacje funduszowi sekurytyzacyjnemu po cenie odzwierciedlającej wartość ekonomiczną obligacji z momentu sprzedaży, a więc efektywnie po cenie niższej od historycznego kosztu ich objęcia. 

Zakres zapytania dotyczył możliwości rozpoznania przez bank całości wydatków na nabycie obligacji jako kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT, i alternatywnie, potwierdzenia prawa do rozliczenia straty w oparciu o dedykowany dla banków przepis art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT dot. transferów na rzecz funduszy inwestycyjnych. 

Organ wydając interpretację (sygn. 0114-KDIP2-2.4010.478.2019.2.AM) potwierdził wprawdzie prawo do rozpoznania kosztu na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT (obligującego odroczenie momentu rozpoznania kosztu nabycia obligacji do momentu ich zbycia), zastrzegł jednak, że do transakcji zbycia obligacji znajdą również zastosowanie obostrzenia wynikające z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT, które zasadniczo wykluczają prawo do ujęcia jako kosztu podatkowego strat wygenerowanych na odpłatnym zbyciu  wierzytelności. 

Organ uznał, że obligacja jest papierem wartościowym, który inkorporuje wierzytelność właściciela papieru wartościowego wobec wystawcy tego papieru, dlatego też mieści się pojęciu wierzytelności wskazanym w art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT. Jednocześnie organ wykluczył możliwość podatkowego rozpoznania strat na zbyciu obligacji korporacyjnych do funduszu na podstawie regulacji art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT przyjmując, że wierzytelność wynikająca z obligacji nie może zostać uznana za pożyczkę sensu stricto. 

Sprawa trafiła do WSA w Warszawie, który w wyroku z dnia 26 listopada 2020 r. (sygn. III SA/Wa 706/20) jedynie częściowo podzielił stanowisko organu.  

WSA zgodził się ze stanowiskiem organu, że strata powstała w związku ze sprzedażą obligacji korporacyjnych podlega regulacjom art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT, jednak w zakresie drugiej z poruszanych kwestii przyznał rację bankowi. 

WSA uznał, że ustawodawca w art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT nie wprowadza żadnych dodatkowych zastrzeżeń, które nakazywałyby ograniczyć zastosowanie tego przepisu wyłącznie do wierzytelności z tytułu pożyczek nieinkorporowanych w obligacjach (tzw. pożyczki sensu stricto). WSA nie dostrzegł bowiem argumentów, które z punktu widzenia regulacji art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT uzasadniałyby odmienne traktowanie pożyczek sensu stricto oraz pożyczek inkorporowanych w obligacjach.

NSA przychylił się do stanowiska organu, w konsekwencji uchylił wyrok sądu I instancji oraz oddalił złożoną przez bank skargę i skargę kasacyjną. Rozpoznając przedmiotową sprawę skład orzekający odniósł się do każdej z podnoszonych przez strony kwestii spornych. 

W zakresie pierwszego zagadnienia, w ocenie NSA, kluczową kwestią było ustalenie relacji między przepisami art. 16 ust. 1 pkt 39 (który odnosi się do „strat z tytułu odpłatnego zbycia wierzytelności”) i pkt 8 ustawy o CIT (stanowiącego o „papierach wartościowych”) oraz zbadanie, czy obie przywołane regulacje będą miały zastosowanie do transakcji zbycia obligacji. 

Powołując się na definicję obligacji zawartą w art. 4 ustawy o obligacjach, NSA podkreślił, że obligacja papierem wartościowym, inkorporującym wierzytelność. W ocenie NSA, wprawdzie pojęcia: „wierzytelność” i „papier wartościowy” nie są synonimami i nie mogą być zamiennie używane, to jednak zachodzi między nimi stosunek „krzyżowania się”, bowiem prawny i gospodarczy sens obligacji jest wyrażany właśnie wierzytelnością. 

Zatem skoro literalne brzmienie z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT odwołuje się do szerokiego pojęcia „wierzytelności” (ustawodawca nie sprecyzował wprost źródła powstania wierzytelności), będzie miał on zastosowanie również do transakcji zbycia obligacji korporacyjnych. Dodatkowo wskazał, że regulacje art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT stanowią lex specialis w stosunku do art. 16 ust. 1 pkt 8 ustawy o CIT.

Odnosząc się do drugiego zagadnienia dotyczącego interpretacji art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT, NSA wskazał, iż przepis ten literalnie odnosi się jedynie do wierzytelności z tytułu udzielonego przez bank kredytu (pożyczki). 

Odwołując się do prawnej definicji pożyczki/kredytu skład orzekający przyjął, że cechy pożyczki nie znajdują odzwierciedlenia w pojęciu obligacji, która jest papierem wartościowym zawierającym wierzytelność w stosunku do emitenta. W konsekwencji, mimo że obligacja może pełnić funkcję pożyczkową, z perspektywy art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT, nie można jej utożsamiać ani z pożyczką, ani kredytem. NSA uznał zatem, że sprzedaż obligacji na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego ze stratą nie będzie podlegała pod szczególne regulacje dedykowane bankom wykluczając tym samym prawo do podatkowego rozliczenia straty. 

Mimo, że w przeszłości kwestia prawa do podatkowego rozliczenia straty na obligacjach nie rodziła istotnych wątpliwości podatników, obecnie prezentowana przez organy podatkowe negatywna linia interpretacyjna kwestionująca ww. uprawnienie, może być źródłem zapytań podatników odnośnie „bezpieczeństwa” podatkowego tego rodzaju inwestycji.  

Uwzględniając wolumen i znaczenie transakcji dot. papierów wartościowych dla poszczególnych sektorów gospodarki, wskazana kwestia bez wątpienia jest również kluczowa dla podmiotów z sektora finansowego. 

Dyskutowany wyrok NSA zasługuje na uwagę nie tylko ze względu na okoliczność zakwestionowania przez NSA możliwości podatkowego rozpoznania straty na zbyciu obligacji, ale również z uwagi na sposób dokonanej wykładni przepisów ustawy CIT, czy zakres przedstawionego przez sąd uzasadnienia dla przyjętego stanowiska. 

Mimo, że status obligacji jako papieru wartościowego, który inkorporuje wierzytelność wobec emitenta nie budzi wątpliwości, to jednak sposób przeprowadzonej przez NSA analizy i zastosowanie wobec transakcji zbycia obligacji regulacji dot. zbycia wierzytelności, może być już obszarem do dyskusji. 

Należy mieć na uwadze, że z jednej strony NSA wskazał na odmienność pojęć: „papier wartościowy” i „wierzytelność” wykluczając jednocześnie możliwość ich zamiennego stosowania, z drugiej strony natomiast podkreślił gospodarczy i prawny sens obligacji (wyrażony wierzytelnością) i dopuścił szeroką interpretację pojęcia „wierzytelności”. 

W kontekście analizy art. 15 ust. 1h pkt 2 ustawy o CIT, NSA skoncentrował się natomiast na aspektach prawnych instytucji pożyczki/kredytu i poprzez zastosowanie wykładni językowej wykluczył możliwość objęcia zakresem przedmiotowym ww. regulacji pożyczek inkorporowanych.

Powyższy zabieg może budzić wątpliwości w kontekście argumentacji zaprezentowanej w Interpretacji ogólnej z dnia 26 kwietnia 2021 r. nr SP4.8203.2.2020, potwierdzającej brak stosowania obostrzeń wynikających z art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT do transakcji zbycia obligacji skarbowych.  

W opinii Ministra Finansów, mimo że w ustawie o CIT występują pojęcia, które mogą być uważane za szersze i jako takie obejmujące pojęcie obligacji, to jednak nie akceptowalnym byłaby wykładnia, która prowadziłaby do niespójnej kwalifikacji tego samego zjawiska gospodarczego lub tej samej instytucji prawnej na gruncie różnych przepisów ustawy o CIT. 

Zdaniem Ministra Finansów nie powinno więc dochodzić do sytuacji, by skarbowe papiery wartościowe były jednocześnie nazywane i traktowane jako obligacja, papier wartościowy, pożyczka i wierzytelność. W przypadku transakcji dot. obligacji nie można polegać tylko na wykładni językowej, a przede wszystkim trzeba brać pod uwagę wykładnię celowościową i systemową.

Mając na uwadze konkluzje NSA, wydaje się, że argumenty i wskazówki zaprezentowane przez Ministra Finansów nie zyskały aprobaty judykatury. W analizowanym orzeczeniu NSA odnosił się wprawdzie do przywoływanych w tym zakresie przez podatnika zarzutów, niemniej bez podjęcia jakiejkolwiek analizy merytorycznej wskazał jedynie, że Interpretacja ogólna dotyczy obligacji skarbowych, które służą innym celom niż obligacje korporacyjne i wykluczył jej zastosowania w sprawie. 

W efekcie, mimo zbliżonego charakteru obligacji korporacyjnych i obligacji skarbowych oraz racjonalnych argumentów uzasadniający możliwość zastosowania wniosków płynących z Interpretacji ogólnej przy ustaleniu kosztów uzyskania przychodów z odpłatnego zbycia papierów wartościowych innych niż skarbowe, kontynuacja negatywnej dla podatników linii interpretacyjnej będzie rodzić pytania co do bezpieczeństwa podatkowego inwestycji w obligacje korporacyjne. 

Ponadto, mając na względzie uznanie przez NSA art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT jako lex specialis wobec art. 16 ust. 1 pkt 8 tejże ustawy oraz zaakcentowanie przez skład orzekający znaczenia wykładni celowościowej (tj. brak możliwości przenoszenia na Skarb Państwa ryzyka ekonomicznego podatników), można mieć obawy co do realnych szans zmiany obecnie prezentowanego, niestety niekorzystanego dla nabywców obligacji korporacyjnych, kierunku wykładni.