Nowe Wytyczne EBA w zakresie zarządzania ryzykiem stopy procentowej

Rosnące stopy procentowe, wysoka inflacja oraz niestabilna sytuacja na rynkach finansowych na terenie Unii Europejskiej sprawiły, iż kwestie związane z ryzykiem zmiany stóp procentowych (IRRBB) oraz ryzykiem spreadu kredytowego (CSRBB) stały się przedmiotem szczególnej uwagi regulatorów.

W związku z powyższym, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) zaktualizował i uzupełnił obowiązujące dotychczas zasady zarządzania IRRBB oraz CSRBB, publikując w dniu 20 października 2022 r. zestaw nowych wymogów regulacyjnych w tym zakresie.

W skład zaprezentowanego przez EBA pakietu regulacji wchodzą:

• nowe Wytyczne określające sposoby identyfikacji, oceny i ograniczania ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka spreadu kredytowego z tytułu działalności zaliczanej do księgi bankowej;
• Regulacyjny Standard Techniczny, określający ustandaryzowane podejście oraz uproszczone ustandaryzowane podejście do pomiaru ryzyka wynikającego z potencjalnych zmian stóp procentowych;
• Regulacyjny Standard Techniczny, określający scenariusze szokowe oraz założenia parametryczne dla Nadzorczego Testu Wartości Odstających (SOT) za równo dla miary wartości ekonomicznej kapitału własnego, jak i dochodu odsetkowego netto.

Termin wdrożenia zaktualizowanych wymogów dotyczących zarządzania IRRBB upłynie 30 czerwca 2023 r., podczas gdy nowe Wytyczne w zakresie CSRBB zaczną obowiązywać w późniejszym terminie – 31 grudnia 2023 r. Regulacyjne Standardy Techniczne uzyskają natomiast ważność dwudziestego dnia po ich publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Wprowadzone regulacje niosą za sobą istotne zmiany w obowiązujących dotychczas zaleceniach EBA, w związku z czym szczegółowe zapoznanie się z nimi powinno być przedmiotem zainteresowania dyrektorów finansowych, managerów ryzyka, jednostek ALM oraz zespołów walidacyjnych w bankach.

Poniższy artykuł zawiera przegląd uaktualnionych Wytycznych oraz Standardów Technicznych, jak również podsumowuje kluczowe wyzwania stojące przed bankami w zakresie ich implementacji.

Nowe wytyczne w zakresie ryzyka spreadu kredytowego z tytułu działalności zaliczanej do księgi bankowej (CSRBB):
 

Zaktualizowane regulacje EBA wyodrębniają ryzyko spreadu kredytowego w bankach jako nową kategorię ryzyka, która powinna zostać uwzględniona przez instytucje finansowe w procesach zarządzania ryzykiem oraz procesach szacowania kapitału wewnętrznego. Ponadto, regulacje precyzują wymogi dotyczące pomiaru, monitorowania oraz kontroli wewnętrznej CSRBB.

Definicja ryzyka spreadu kredytowego

EBA definiuje CSRBB jako ryzyko zmiany spreadu kredytowego instrumentu przy założeniu niezmiennego poziomu wiarygodności kredytowej czy ratingu kontrahenta. W skład CSRBB wchodzą:

• rynkowy spread kredytowy, reprezentujący premię kredytową wymaganą przez uczestników rynku dla danej jakości kredytowej;
• spread płynności rynkowej, reprezentujący premię dla uczestników rynku inwestujących w instrumenty finansowe o niskiej płynności.

Idiosynkratyczne składniki spreadu kredytowego (reprezentujące sytuację jednostkowego kredytobiorcy czy specyfikę szczególnego instrumentu) są co do zasady wyłączone z pomiaru CSRBB, Wytyczne dają jednak możliwość ich uwzględnienia pod warunkiem zachowania konserwatyzmu wyników.

Regulacje dotyczące pomiaru CSRBB

Zgodnie z nowymi Wytycznymi, stopień zaawansowania wypracowanego przez instytucje finansowe podejścia do pomiaru CSRBB powinien być proporcjonalny do poziomu ryzyka związanego z modelem biznesowym i działalnością instytucji.

W pomiarze CSRBB powinny zostać uwzględnione wszystkie pozycje portfela bankowego (aktywa, pasywa, instrumenty pochodne oraz inne pozycje pozabilansowe), z wyłączeniem pozycji niepracujących, a każde potencjalne wyłączenie produktu portfela bankowego z kalkulacji powinno zostać dokładnie uzasadnione i udokumentowane. EBA zaznacza także, że wyłączenie z pomiaru pozycji wycenianych do wartości godziwej w żadnym wypadku nie powinno mieć miejsca.

W ramach kalkulacji ryzyka spreadu kredytowego uwzględnione powinny zostać miary wartości ekonomicznej, standardowego dochodu odsetkowego jak i dochodu odsetkowego rozszerzonego o zmianę wartości rynkowej instrumentu.

Wymagania w zakresie monitoringu oraz walidacji modeli CSRBB

Nowe wymagania w zakresie monitoringu ryzyka spreadu kredytowego oraz walidacji modeli dokonujących pomiaru CSRBB są w dużej mierze analogiczne do regulacji EBA dotyczących ryzyka stopy procentowej.

Raportowanie wewnętrzne instytucji z tytułu ryzyka spreadu kredytowego powinno odbywać się co najmniej kwartalnie. Przegląd zawartych w modelach CSRBB założeń powinien natomiast mieć miejsce przynajmniej raz w roku, a w przypadku gwałtownych zmian na rynkach finansowych - nawet częściej.

Walidacja metod pomiaru CRRBB powinna zostać formalnym procesem polityki instytucji, zatwierdzonym przez organ zarządzający oraz poddawanym regularnemu przeglądowi.

Aktualizacja wytycznych w zakresie ryzyka stopy procentowej z tytułu działalności zaliczanej do księgi bankowej (IRRBB):
 

Nowe wymogi regulacyjne wprowadzają kilka modyfikacji do obowiązujących dotychczas zasad zarządzania ryzykiem stopy procentowej.

Ocena wewnętrznego systemu pomiaru IRRBB

Zaktualizowane Wytyczne określają, kiedy zaimplementowany w banku wewnętrzny sposób pomiaru IRRBB jest niesatysfakcjonujący.

Zgodnie z nowymi Regulacjami, kryteria pomiaru IRRBB nie są spełnione, gdy:

• przy użyciu wewnętrznych metod, bank nie uwzględnia w kalkulacjach istotnych składowych ryzyka stopy procentowej (ryzyka luki, ryzyka bazowego, ryzyka opcji) lub któraś z tych składowych ryzyka jest pominięta w ramach pomiaru ryzyka dla poszczególnych pozycji banku;
• wdrożone w banku metody pomiaru ryzyka nie są w odpowiedni sposób i z właściwą częstotliwością backtestowane, parametryzowane, a zastosowane sposoby pomiaru są nieproporcjonalne do poziomu ryzyka związanego z modelem biznesowym i działalnością instytucji.

Jeżeli przyjęty w banku sposób pomiaru IRRBB uznany jest za satysfakcjonujący, bank zobligowany jest do wdrożenia podejścia ustandaryzowanego (lub uproszczonego podejścia ustandaryzowanego), przedstawionego w Regulacyjnym Standardzie Technicznym EBA/RTS/2022/09 i omówionego w następnej sekcji artykułu.

Modelowanie rachunków bez terminowej daty zapalności

Nowe Wytyczne wprowadzają też ograniczenie górne terminu przeszacowania rachunków bez kontraktowej daty zapadalności (rachunków NMD) stosowanego w pomiarze IRRBB (Wytyczne z 2018 ograniczały zapadalność rachunków NMD na potrzeby testu SOT). Zgodnie ze zaktualizowanymi Regulacjami, średni, ważony nominałem termin przeszacowania dla

• detalicznych i hurtowych rachunków NMD klientów niefinansowych
• operacyjnych rachunków NMD

nie może przekraczać pięciu lat. Limit ten dotyczy łącznego wolumenu (części stabilnej i niestabilnej) zagregowanego portfela rachunków danej kategorii, w określonej walucie. Zmiana może wpłynąć na wewnętrzne wyniki pomiarów IRRBB oraz zarządzanie, w szczególności zabezpieczanie pozycji. EBA zapowiada, że założenia dotyczące rachunków NMD będą poddawane szczegółowej analizie w celu uniknięcia niezamierzonych i niepożądanych efektów.

Rozszerzona miara NII

Rozszerzona miara NII powinna być uwzględniana przez instytucje finansowe za równo w procesach zarządzania ryzykiem (takich jak pomiar ryzyka, jego monitorowanie czy kontrola) jak i przy definiowaniu swojego apetytu na ryzyko.

Rozszerzona miara NII, oprócz przychodów i kosztów odsetkowych obejmuje także wpływ zmiany stóp procentowych na wycenę instrumentów, która w zależności od przyjętych standardów księgowych jest ujmowana albo w rachunku zysków i strat, albo bezpośrednio w kapitale własnym (poprzez inne całkowite dochody).

Zmiana rozszerzonego wyniku odsetkowego netto powinna być liczona jako suma:

• różnicy między oczekiwanym dochodem odsetkowym netto w scenariuszu szokowym a oczekiwanym dochodem odsetkowy netto w scenariuszu bazowym;
• różnicy między oczekiwaną wartością rynkową instrumentu w scenariuszu szoku a oczekiwaną rynkową wartością instrumentu w scenariuszu bazowym na koniec horyzontu czasowego poddawanego analizie; w wycenie do wartości godziwej powinny zostać uwzględnione opcje behawioralne, wbudowane w instrumenty.

Instytucje powinny również zwrócić uwagę na fakt, iż zmiana środowiska stóp procentowych w odmienny sposób może wpłynąć na wycenę instrumentów zabezpieczających i pozycji zabezpieczanych, co konsekwentnie może zrzutować na rachunek zysków i strat.

Ustandaryzowane podejście EBA w zakresie IRRBB
 

Opracowane przez EBA wymagania w zakresie ustandaryzowanego podejścia dla kalkulacji wartości ekonomicznej oraz wyniku odsetkowego netto zostały przedstawione w regulacyjnym standardzie technicznym EBA/RTS/2022/09.

Główne założenia wymagań za równo dla kalkulacji miary EVE, jak i NII oparte są na zdefiniowaniu zasad generowania przepływów pieniężnych oraz uwzględnienia określonych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego ograniczeń na przyjęte przez banki założenia behawioralne.

Podejście do kalkulacji obu miar różni się jednak w kilku aspektach. Wyznaczenie miary EVE zakłada bilans wygasający oraz dyskontowanie przepływów pieniężnych do daty raportowej. Miara NII, natomiast, jest kalkulowana w określonym horyzoncie czasowym (np. rocznym), przy założeniu niezmiennego bilansu, w którym zapadające przepływy pieniężne zastępowane są przez nową produkcję kontraktów. Dodatkowo, przy kalkulacji wyniku odsetkowego netto, przepływy nie są dyskontowane.

Ponadto, w Standardzie zdefiniowane zostały trzy komponenty kalkulacji miary NII, które nie są uwzględnione w kalkulacji miary EVE. Są to:

• agregacja przepływów odsetkowych, opartych o stałą stawkę i tym samym nie wrażliwych na zmiany stóp procentowych,
• projekcja wolnych od ryzyka stóp zwrotu obowiązujących pomiędzy datą przeszacowania przepływów pieniężnych a horyzontem czasowym, w którym dokonywana jest kalkulacja; projekcja ta wykonywana jest na potrzeby uwzględnienia w pomiarze nowej produkcji - zgodnie z założeniem o niezmienny bilansie;
• projekcja marży handlowej dla wszystkich przeszacowujących przepływów pieniężnych; projekcja wykonywana jest na potrzeby uwzględnienia w kalkulacjach nowej produkcji, zgodnie z założeniem o niezmienny bilansie; marża handlowa dla nowej produkcji powinna zostać określona na podstawie danych historycznych dotyczących kontraktów zawartych w roku poprzedzającym analizę, marża powinna zostać wyznaczona dla kontraktów w podziale na typ instrumentu, walutę oraz lokalizację geograficzną;

Nowe wytyczne zalecają kalkulację miary NII również w dłuższych horyzontach czasowych niż jeden rok – np. dwa/ trzy lata, uznając kalkulację NII w horyzoncie jednego roku za niezbędne minimum.

Regulacyjny Standard Techniczny wprowadził też istotne innowacje w zakresie czynników behawioralnych przyjętych w kalkulacji, jak np.: użycie skalarów bazylejskich (odpowiednio 1,2 oraz 0,8) do modyfikacji części stabilnej rachunków bez kontraktowej daty zapadalności w przypadku wzrostu lub spadku stóp procentowych. Zabieg ten ma odzwierciedlić wrażliwość zachowania klientów na zmiany stóp procentowych dla tej grupy instrumentów.

Ponadto, Standard przyjmuje ustalone przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego ograniczenia dotyczące części stabilnej rachunków bieżących, wynoszące od 50% do 90% w zależności od typu rachunku.

Uproszczone podejście ustandaryzowane

EBA dopuszcza uproszczenie ustandaryzowanego podejścia dla najmniejszych instytucji, o umiarkowanym profilu ryzyka.

W uproszczonym podejściu standardowym za równo dla pomiaru EVE jak i dla pomiaru NII wprowadzono następujące modyfikacje:

• Część stabilna rachunków bez terminowej daty zapadalności jest z góry narzucona i nie podlega modelowaniu behawioralnemu po stronie banku;
• Instytucje nie muszą korzystać z własnych szacunków w zakresie czasu pozostałego do matury części stabilnej rachunków bez kontraktowej daty zapadalności - podejście uproszczone przewiduje liniowe przydziały daty zapadalności między czterema i pięcioma latami; przyjmowany w obliczeniach czas do matury części stabilnej zależy od scenariusza rozwoju stóp procentowych (w przypadku wzrostu/spadku stóp procentowych skalowany jest odpowiednio przez skalar 0,7 lub 1,3) jak również od typu rachunku;
• W celu pomiaru NII oraz EVE instytucje nie mają konieczności wykonywania kompleksowej analizy obejmującej skutki wzrostu zmienności.

Dodatkowo, tylko w przypadku uproszczonego podejścia do kalkulacji NII, EBA zdefiniowała dalsze uproszczenia:

1. Instytucje nie muszą wykonywać projekcji przepływów pieniężnych, zgodnie z ich pierwotną datą zapadalności i mogą przyjąć uśrednioną datę matury dla kontraktów z danej kategorii produktów;
2. Empiryczne określenie marż handlowych nie musi być przeprowadzone z uwzględnieniem danych geograficznych, a jedynie z uwzględnieniem podziału na typ produktu;
3. Nie jest konieczna agregacja płatności odsetek niewrażliwych na zmianę stopy (tj. przepływów, które są już ustalone i ich wysokość nie ulegnie zmianie ze względu na zmiany stóp procentowych), zamiast agregacji płatności odsetkowych dla wszystkich instrumentów instytucje mogą zostać oszacowania przy udziale średniej stopy procentowej oraz niezapadłej wartości kapitału.

Regulacyjne standardy techniczne w zakresie Nadzorczego Testu Wartości Odstających
 

EBA opracowała Regulacyjne Standardy Techniczne określających nadzorcze scenariusze szokowe oraz modelowe i parametryczne założenia Testów Wartości Odstających na potrzeby kalkulacji miar EVE i NII.

Cel Nadzorczego Testu Wartości Odstających

Nowe regulacje IRRBB w powiązaniu z Artykułem 98 (5) CRD5 wprowadzają dwie istotne zmiany dotyczące Nadzorczego Testu Wartości Odstających (SOT): zastąpienie SOT 20% dla EVE oraz wprowadzenie SOT dla NII.

Zgodnie ze zaktualizowanymi Regulacjami, banki powinny badać, czy w którymś z analizowanych scenariuszy szokowych:

• wartość EVE nie spadnie o ponad 15% wartości kapitału własnego Tier 1 lub
• roczny dochód odsetkowy netto instytucji nie spadnie o ponad 2,5% kapitału własnego Tier 1.

Jeżeli któryś z tych limitów zostanie przekroczony instytucja powinna ustalić dodatkowe wymogi w zakresie funduszy własnych lub ograniczyć działania obarczone ryzykiem stop procentowej.

SOT dla miary EVE

Podejście do przeprowadzenia Testu nadzorczego dla miary EVE w znacznej mierze oparte jest na metodologii opisanej w standardach dotyczących IRRBB opublikowanych przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BCBS) w 2016 r. Test wykonywany jest w sześciu różnych scenariuszach szokowych, przy założeniu bilansu wygasającego.

SOT dla miary NII

Do wykonania testu dla dochodu odsetkowego netto przyjmowane jest założenie o niezmiennym bilansie w rocznym horyzoncie czasowym. Dochód odsetkowy netto w kontekście Testu Wartości Odstających rozumiany jest przez Regulatora jako dochód odsetkowy pomniejszony o odsetki – zmiana wartości rynkowej instrumentów nie powinna zostać ujęta w kalkulacji.

Marże instrumentów uwzględniane w ramach nowej produkcji na potrzeby bilansu stałego powinny być oparte na marżach instrumentów o podobnej charakterystyce, które zostały zakupione lub sprzedane w okresie bezpośrednio poprzedzającym kalkulację.

Nadzorczy Test Warunków Odstających przeprowadzany jest dla miary dochodu odsetkowego netto w dwóch scenariuszach szokowych:

1. równoległego przesunięcia w górę krzywej dochodowości z tymi samymi dodatnimi szokami stopy procentowej dla wszystkich terminów zapadalności; oraz
2. równoległego przesunięcia w dół krzywej dochodowości z tymi samymi ujemnymi szokami stopy procentowej dla wszystkich terminów zapadalności.

Modyfikacja sposobu konstrukcji krzywej stóp procentowych

Nowe regulacje zmieniają też dolny pułap (tzw. stopa floor) stóp procentowych używanych do kalkulacji miary EVE jak i NII. Nowa wartość stopy floor dla natychmiastowej zapadalności – termin ON, wynosi 150 punktów bazowych. Wartość dolnej granicy powinna rosnąć o 3 punkty bazowe rocznie, osiągając 0% dla terminów zapadalności oddalonych o 50 lat od daty analizy.

Uwzględnienie kontraktów w innych walutach
 

Zgodnie z nowymi Wytycznymi EBA, przy obliczaniu zagregowanej zmiany EVE lub NII dla każdego scenariusza szoku stopy procentowej, instytucje powinny zsumować wszelkie negatywne i pozytywne zmiany wyniku występujące w poszczególnych walutach. Waluty inne niż waluta sprawozdawcza są przeliczane na walutę sprawozdawczą według kursu walutowego EBC z daty raportowej.

Dodatnie zmiany obu miar w walutach opowinny być ważone przez współczynnik 50% lub współczynnik 80% - w przypadku walut należących do mechanizmu kursów walutowych ERM II z formalnie ustalonym pasmem wahań węższym niż standardowe pasmo wynoszące +/- 15%.
Ważone zyski powinny być ujmowane do wyższej z następujących wartości:

1. wartość bezwzględna ujemnych zmian walut EUR lub ERMII oraz
2. wynik zastosowania współczynnika 50% do dodatnich zmian walut ERMII lub EUR.

Projekt wykonawczych standardów technicznych w zakresie raportowania IRRBB
 

W dniu 31 stycznia 2023 r. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego opublikował dokument konsultacyjny dotyczący wykonawczych standardów technicznych (ITS) w zakresie sprawozdawczości nadzorczej IRRBB. Wraz z dokumentem konsultacyjnym EBA udostępnił także wzór formularza sprawozdawczego oraz instrukcję jego wypełnienia.

Zapowiedziane ujednolicenie podejścia w zakresie raportowania IRRBB ma poprawić jakość danych, które otrzymują jednostki nadzorcze, tym samym umożliwiającym im efektywne monitorowanie:

• poziomu ryzyka w poszczególnych instytucjach finansowych
• wdrożenia pakietu regulacji EBA z października 2022.

Termin zgłaszania uwag do dokumentu konsultacyjnego upływa 2 maja 2023 roku.