System kaucyjny w Polsce - sklepy, producenci i samorządy w jednym obiegu

Od 1 października 2025 r. systemem kaucyjnym objęte zostaną plastikowe i metalowe opakowania jednorazowe do 3 litrów oraz butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5 litra. Do każdego z nich doliczana będzie kaucja - 0,5 zł za plastik i metal, 1 zł za szkło wielokrotnego użytku, którą konsumenci odzyskają przy zwrocie opakowania w punkcie zbiórki. System będzie działał w całym kraju, a zwrot kaucji nie będzie wymagał paragonu.

Wprowadzający

Obieg opakowań w systemie kaucyjnym zaczyna się od wyraźnego określenia, które opakowania są nim objęte, a wraz z tym, kto ponosi odpowiedzialność za ich zebranie i ponowne wprowadzenie do obiegu. Właściwe oznakowanie symbolem systemu i wysokością kaucji oraz prowadzenie dokładnej ewidencji i sprawozdawczości dotyczącej liczby i pojemności wprowadzanych napojów stanowi jeden z głównych obowiązków wprowadzających. Są nimi producenci i importerzy, w tym właściciele marek własnych. Będą oni również odpowiadali za ponoszenie kosztów funkcjonowania podmiotu reprezentującego.

Wprowadzający mają ustawowo wyznaczone poziomy zbiórki, które musza osiągnąć i które wynoszą 77 proc. w latach 2025-2028, a od 2029 r. - 90 proc. Podmioty te mają możliwość uczestniczenia w systemie na dwa sposoby: jako akcjonariusz w podmiocie reprezentującym (czynny udział) lub poprzez zawarcie umowy z nim (bierny udział).

Sklepy i jednostki handlu

Z punktu widzenia konsumenta istotne znaczenie będzie miało to, gdzie będzie on mógł zwrócić opakowanie i odzyskać kaucję. Podstawowym miejscem takiej operacji mają być sklepy, których obowiązki różnią się w zależności od ich wielkości. W przypadku jednostek handlowych o powierzchni handlowej przekraczającej 200 mkw. będzie to odbiór zwracanych opakowań, pobieranie i wypłata kaucji, prowadzenie ewidencji nabytych i sprzedanych napojów w opakowaniach oraz zwróconych opakowań, jak i informowanie konsumentów o zasadach prowadzonej zbiórki. Największe jednostki handlu będą musiały również zawrzeć umowę z każdym podmiotem reprezentującym. Obowiązki mniejszych sklepów dotyczą głównie obligatoryjnego poboru kaucji. Odbiór opakowań w ich przypadku jest dobrowolny, a jeśli zdecydują się na taki krok, to będą musiały podpisać umowę z nie więcej niż jednym podmiotem reprezentującym.
 

Podmioty reprezentujące

Głównymi organizatorami całego systemu mają być podmioty reprezentujące, czyli organizacje utworzone przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje. Będą one odpowiadały za praktyczną realizację zbiórki: odbiór i transport opakowań, prowadzenie ewidencji nabytych i sprzedanych napojów, rozliczanie kaucji, a także finansowanie kosztów związanych z funkcjonowaniem systemu i prowadzenie kampanii informacyjnych. Ustawa przewiduje także, że będą one dokonywać rozliczeń i wymiany zebranych opakowań z innymi podmiotami reprezentującymi. Będą one również zobowiązane do każdorazowego zawarcia umowy w razie zgłoszenia się do niego przedsiębiorcy.

Chociaż zgodnie z przepisami w każdej gminie będzie musiał działać co najmniej jeden punkt zbiórki, to obowiązek ich utworzenia należy nie do jednostek samorządu terytorialnego, a właśnie do podmiotów reprezentujących. Władze gmin mogą zaproponować, że taki punkt powstanie np. na terenie lokalnego PSZOK, ale kwestie organizacyjne oraz finansowe z tym związane mają na siebie wziąć podmioty reprezentujące.
 

Koszty przedsięwzięcia

We wrześniu 2025 r. eksperci Deloitte zaktualizowali kwestie kosztów utworzenia i utrzymania systemów kaucyjnych. Według najaktualniejszych prognoz koszty inwestycyjne na uruchomienie systemu kaucyjnego wyniosą 11,5 mld zł (o 2,7 mld zł mniej niż szacowano w 2024 r., przed aktualizacją ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z 24 listopada 2024.). Zmiana wynika głównie z faktu, że sieci handlowe decydują się na samodzielne inwestycje w dostosowywanie infrastruktury. To w konsekwencji przełoży się na wyższe koszty operacyjne, bowiem koszty owych inwestycji i instrumentów je finansujących będą pokrywać operatorzy w opłatach manipulacyjnych. Koszty te prognozuje się na około 32,4 mld zł, czyli o 9,3 mld zł więcej niż szacowano rok temu.

Pełny raport do pobrania znajduje się tutaj.