Zasady ochrony środków pieniężnych przez krajowe instytucje płatnicze

Jak jest obecnie?

Podstawowe zasady związane z ochroną środków zostały zawarte w art. 78 UUP. Obowiązek aktualizuje się w przypadku, gdy KIP przyjmuje od użytkownika środki na poczet wykonania transakcji (zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem innego dostawcy). UUP wyróżnia dwie główne zasady ochrony środków, które powinny być stosowane łącznie:

1.     zakaz „mieszania” środków – środki, które KIP przyjmuje, aby wykonać transakcję płatniczą (w wysokości, która ma trafić do odbiorcy – bezpośrednio lub pośrednio przez innego dostawcę) nie mogą być w żadnym momencie łączone ze środkami KIP z innego tytułu (np. środki z innej działalności prowadzonej przez KIP),

2.     odpowiednie postępowanie ze środkami, które nie zostały przekazane w D+1 – jeżeli środki przekazane KIP nie trafiły do odbiorcy lub innego dostawcy do końca dnia roboczego następującego po dniu otrzymania tych środków, są co najmniej w wysokości podlegającej przekazaniu odbiorcy (bezpośrednio lub pośrednio):

a.      składane na wyodrębnionym w tym celu rachunku bankowym w banku krajowym, instytucji kredytowej lub oddziale banku zagranicznego lub

b.     inwestowane w bezpieczne, płynne aktywa o niskim ryzyku, deponowane na wyodrębnionym do tego celu rachunku.                                                                                        

W zakresie realizacji zasady z pkt. 2 zdecydowanie najbardziej popularną formą jest składanie takich środków na wyodrębnionym rachunku bankowym. Istotna powinna być tutaj konstrukcja umowy o prowadzenie takiego rachunku, tak, aby uwzględniała ona cel określony w UUP.

Aby skutecznie zrealizować obowiązek z pkt. 2.a powyżej rachunek musi być ponadto prowadzony przez bank krajowy (czyli bank mający siedzibę na terytorium RP – zgodnie z prawem bankowym), instytucję kredytową (w rozumieniu rozporządzenia 575/2013, która ma siedzibę na terytorium innego niż RP państwa członkowskiego) lub oddział banku zagranicznego (czyli banku, który ma siedzibę w państwie trzecim) – oznacza to, że nie będzie możliwe skuteczne spełnienie obowiązków wynikających w tym zakresie z UUP poprzez prowadzenie rachunku np. przez bank z Wielkiej Brytanii.

Pomimo, że jest to najpopularniejsza metoda pozwalająca na spełnienie obowiązku w zakresie ochrony środków, w praktyce pojawiają się istotne problemy z otwieraniem takich rachunków dla KIP, wynikające m.in. z poziomu środków bezpieczeństwa finansowego stosowanych wobec KIP. Z problemem tym spróbuje sobie poradzić jednak zmiana przepisów na poziomie unijnym, czyli nadchodzące regulacje PSR i PSD3.

Jeśli chodzi o pkt 2.b, to kategorie aktywów oraz maksymalna część środków pieniężnych, która może zostać zainwestowana przez KIP, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z 13.08.2012 r. w sprawie kategorii aktywów oraz maksymalnej części środków pieniężnych inwestowanych przez krajowe instytucje płatnicze. Jest to jednak instytucja, która wciąż budzi wiele wątpliwości co do jej praktycznego zastosowania i zdecydowanie rzadziej pojawia się na rynku (o ile w ogóle).

Zasady wskazane powyżej mogą – zgodnie z art. 78 ust. 2 UUP - zostać zastąpione objęciem środków pieniężnych umową gwarancji bankowej, ubezpieczeniowej albo umową ubezpieczenia zawartą z zakładem ubezpieczeń, bankiem krajowym, oddziałem banku zagranicznego, instytucją kredytową które nie należą do tej samej grupy co KIP. Kwota ma odpowiadać kwocie, która w przypadku zastosowania „podstawowych zasad” podlegałaby wydzieleniu z innych środków pieniężnych posiadanych przez KIP oraz złożeniu na wyodrębnionym rachunku bankowym lub zainwestowaniu. Oszacowanie takiej kwoty może być jednak problematyczne, UUP przewiduje przy tym możliwość oparcia się na kwocie „reprezentatywnej” (w odniesieniu do przyszłych transakcji) przy czym uzależnione jest to od decyzji KNF. Taka metoda wiąże się także z dodatkowymi obowiązkami, w tym w szczególności w zakresie informowania KNF o zawarciu nowej umowy oraz konieczności zapewnienia, aby umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej obejmowała upoważnienie KNF do wydawania dyspozycji wypłaty przez gwaranta lub zakład ubezpieczeń środków pieniężnych z gwarancji.

Na marginesie zwracamy uwagę, że w ramach wnioskowania o uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności w charakterze KIP konieczne jest przedstawienie zasad ochrony środków nie tylko w ramach wewnętrznych procedur czy polityk, ale również przedstawienie dodatkowej dokumentacji w tym zakresie.

Zgodnie z wzorcowym wnioskiem dostępnym na stronie KNF: (….) w przypadku gdy Wnioskodawca zabezpiecza środki użytkowników usług płatniczych poprzez zdeponowanie tych środków na oddzielnym rachunku bankowym w banku krajowym, instytucji kredytowej lub oddziale banku zagranicznego (…) opis stosowanych zasad ochronnych tych środków powinien zawierać: liczbę osób, które mają dostęp do rachunku bankowego oraz ich funkcje; kopię (projektu) umowy o prowadzenie rachunku bankowego z bankiem krajowym, instytucją kredytową lub oddziałem banku zagranicznego, na którym deponowane będą środki użytkowników przyjęte w celu wykonywania transakcji płatniczych.

Nowelizacja UUP – czy zmieni coś w zasadach safeguardingu?

Obecnie w rządowym centrum legislacyjnym toczą się prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw („Projekt”). Projekt ten ma istotne znaczenie dla sektora płatniczego – znajdziemy w nim m.in. zmiany dotyczące dostępu KIP i KIPE do wskazanych systemów płatności.

Z perspektywy ochrony środków Projekt wprowadza ważne zmiany do UUP oraz do ustawy o Narodowym Banku Polskim („uNBP”). Do katalogu z art. 78 ust. 1 pkt 2 lit. a) dodaje się (poza rachunkiem bankowym prowadzonym przez bank krajowy, instytucję kredytową lub oddział banku zagranicznego), rachunek prowadzony przez Narodowy Bank Polski („NBP”). Skorzystanie z takiej możliwości przez KIP wymaga jednak akceptacji NBP. Proponowany przepis ma odzwierciedlać znowelizowane brzmienie art. 10 ust. 1 lit. a PSD2.

Aby KIP (oraz KIPE) mogły skutecznie korzystać z takiej możliwości konieczne jest wprowadzenie zmian także w uNBP. W Projekcie proponuje się zmianę art. 51 ust. 1 uNBP, która rozszerza katalog rachunków prowadzonych przez NBP o nową pozycję – rachunek prowadzony dla KIP/KIPE. Projekt przewiduje także określenie przez zarząd NBP - w drodze uchwały - warunków otwierania i prowadzenia rachunków dla KIP oraz KIPE. Podobne rozwiązanie już obecnie jest przewidziane dla rachunków dla banków, w związku z czym można przyjąć, że w uchwale tej zostanie dookreślony sposób uzyskania „akceptacji” NBP, o której mowa w projektowanym brzmieniu art. 78 ust. 1 pkt 2 lit. a) UUP (najpewniej w postaci wniosku składanego do NBP).

PSR – nowe wymogi w zakresie ochrony środków

Na poziomie UE obecnie toczą się prace nad przyjęciem PSD3 i PSR. PSD3 skupiać się będzie m.in. na kwestiach związanych z uzyskaniem zezwolenia. Dotyka ona również zasad dotyczących ochrony środków użytkowników. Do najistotniejszych zmian można zaliczyć:

•         ryzyko koncentracji – wprowadzenie zasad dotyczących unikania ryzyka koncentracji w odniesieniu do chronionych środków pieniężnych klienta poprzez zapewnienie, aby tej samej metody ochronnej nie stosowano w przypadku całości środków pieniężnych klienta klienta (nie przechowywać wszystkich środków pieniężnych w ramach jednego rachunku),

•         wprowadzenie formalnych zasad dotyczących odmowy otworzenia rachunku m.in. dla KIP – PSD3 przewiduje, że odmowa będzie musiała być uzasadniona (m.in. profil ryzyka, nielegalna działalność – katalog zamknięty), wprowadzone zostanie zobowiązanie do przekazania informacji instytucji płatniczej i nadzorcy wraz ze wskazaniem powodu i uzasadnienia, wprowadzony zostanie ustandaryzowany wzór notyfikacji, zasady te będą miały zastosowanie także dla podmiotów ubiegających się o uzyskanie zezwolenia (gdzie taka umowa również jest konieczna), a samym zainteresowanym przysługiwać będzie prawo do odwołania się od decyzji podmiotu, który odmówił otworzenia rachunku.

Podsumowanie

KIP jako podmioty regulowane, muszą monitorować zmieniające się otoczenie regulacyjne i dostosowywać swoją działalność do rozszerzających się wymogów. Mając na uwadze, że prawidłowe zasady związane z przechowywaniem środków użytkowników są jedną z podstaw do prowadzenia działalności jako KIP, a ich naruszenie może skutkować nawet cofnięciem licencji, istotne jest, aby regularnie weryfikować czy art. 78 UUP jest wypełniany w sposób prawidłowy (w szczególności w odniesieniu do zakazu „mieszania” środków). Powinno być to przedmiotem m.in. cyklicznych audytów, ale także bieżącego monitorowania w ramach np. I linii.