Prioriteringskader ACM moet op de schop

Verbinding maken met de nieuwe realiteit

Door de groeiende economie, digitalisering en de energietransitie hebben netbeheerders, bedrijven en huishoudens steeds vaker te maken met netcongestie. Netcongestie is de overbelasting van het elektriciteitsnet veroorzaakt door een te grote vraag naar of aanbod van elektriciteit en treedt vaak op tijdens piekuren. Op zo'n moment kan het elektriciteitsnet de totale vraag of aanbod niet aan, met het risico op overbelasting van het elektriciteitsnet. Ondanks forse inspanningen van netbeheerders en (de aanstaande) miljardeninvesteringen, is de verwachting dat het tekort aan netcapaciteit niet op korte termijn zal worden opgelost. Sterker nog, de situatie zal naar verwachting verslechteren als gevolg van de energietransitie en de toename van de vraag naar en het aanbod van elektriciteit. Dit is een groot probleem voor partijen die wachten op een netaansluiting of hun bestaande aansluiting willen uitbreiden.

Op 12 april 2024 heeft de ACM een nieuw prioriteringskader geïntroduceerd. In overbelaste gebieden worden netbeheerders verplicht om bepaalde partijen met een maatschappelijke functie voorrang te geven. Partijen die bijdragen aan het verminderen van netcongestie, bijdragen aan veiligheid of voorzien in maatschappelijke basisbehoeften, krijgen voorrang bij de toegang tot het elektriciteitsnet. De ACM wijkt hiermee af van het beginsel "wie het eerst komt, het eerst maalt", dat niet meer aansluit bij de nieuwe realiteit van het overbelaste net. Vanwege dit principe mochten netbeheerders geen voorrang geven aan partijen met een maatschappelijke functie. Dit resulteerde in langere wachttijden voor essentiële maatschappelijke projecten en uitbreidingen. Het prioriteren van een partij met een maatschappelijke functie gaat echter al snel ten koste van anderen. Er werd dan ook verwacht dat de rechtbank zich uiteindelijk zou moeten uitspreken over dit prioriteringskader. 

Reden van het geschil

In totaal hebben 14 partijen, waaronder VodafoneZiggo Group, KPN, ProRail, Transport en Logistiek Nederland en HTM, beroep aangetekend tegen het prioriteringskader van de ACM. De kern van hun betoog is dat het prioriteringskader onzorgvuldig is opgesteld en onvoldoende gemotiveerd is. De ACM heeft haar kader uitsluitend gebaseerd op de Europese Verordening Leveringszekerheid Gas, die tot doel heeft verstoringen in de gaslevering te voorkomen door maatschappelijke partijen voorrang te geven aan de gaslevering. De appellanten stelden echter dat de ACM bij de ontwikkeling van het prioriteringskader een te enge blik heeft gehanteerd. Andere belangrijke prioriteiten, kaders en verplichtingen die de (Europese) wetgever heeft gesteld, zoals op het gebied van duurzaamheid en cybersecurity, zijn door de ACM ten onrechte genegeerd.

Daarnaast heeft de ACM besloten om 'keteneffecten' niet op te nemen in haar kader. Keteneffecten verwijzen naar de onderlinge afhankelijkheid van partijen binnen en buiten het prioriteringskader. De appellanten voerden aan dat bepaalde partijen zo nauw verbonden zijn met de functies en maatschappelijke partijen die in het prioriteringskader zijn opgenomen, dat zij niet effectief kunnen functioneren zonder de betrokkenheid van die niet-geprioriteerde partijen. Dit kan bijvoorbeeld gelden voor collectieve voorzieningen in woonwijken.

Het CBb is het in grote lijnen eens met de oproep en draagt de ACM op om haar keuzes beter te motiveren. Het CBb stelt dat de ACM bij haar beoordeling een breder scala aan Europese en nationale regelgeving en beleid moet betrekken en meer aandacht moet besteden aan de wettelijke verplichtingen van partijen en de keteneffecten daarvan. De ACM moet ook rekening houden met de veranderende omstandigheden rondom congestie op het net. Het CBb stelt in dit verband voor om een flexibiliteitsclausule toe te voegen aan het prioriteringskader, waardoor de ACM eenvoudig een functie of partij kan opnemen als dat nodig is.

Daarnaast bevestigt het CBb dat de ACM een dergelijk prioriteringskader kan vaststellen. Deze bevoegdheid (en noodzaak) werd door appellanten niet betwist. In een kamerbrief van de (toenmalige) minister van Klimaat en Energie van 8 februari 2022 is aangenomen dat de ACM een dergelijk kader niet zou mogen vaststellen vanwege het verbod op discriminatie op de gas- en elektriciteitsmarkt. Deze uitspraak geeft duidelijk een verschuiving in perspectief aan ten aanzien van de noodzaak en legitimiteit van het prioriteringskader. Zolang de congestie van het net in deze mate aanhoudt, zal dit kader waarschijnlijk zowel relevant als noodzakelijk blijven.

De ACM heeft tot 1 januari 2026 de tijd om haar prioriteringskader beter te motiveren en te verantwoorden. Om ervoor te zorgen dat netbeheerders prioriteit kunnen blijven geven aan partijen die een belangrijk maatschappelijk belang dienen, streeft de ACM ernaar om eind juni 2025 een nieuw conceptbesluit over het nieuwe prioriteringskader te publiceren. En de ACM is van plan om het nieuwe prioriteringskader uiterlijk in december 2025 af te ronden en te publiceren, zodat netbeheerders dit nieuwe kader vanaf 1 januari 2026 kunnen toepassen. 

Wat betekent dit voor (markt)partijen? 

Het prioriteringskader blijft van kracht en partijen die duidelijk in een van de categorieën vallen, lijken te kunnen terugvallen op hun huidige plek binnen het kader. Wel moet de ACM haar beleidskeuzes beter motiveren en een bredere afweging maken, waarbij ook rekening wordt gehouden met de keteneffecten van verschillende partijen. Dit kan ertoe leiden dat bepaalde partijen die geen prioriteit hebben, die nauw verbonden zijn met een specifieke categorie, in die categorie worden ingedeeld. Daarnaast is het niet ondenkbaar dat er op basis van een uitgebreidere beoordeling een nieuwe categorie ontstaat. Een forse uitbreiding van het prioriteringskader lijkt echter niet waarschijnlijk, omdat dit de doelstellingen zou ondermijnen en het CBb uitbreiding niet als verplichting heeft genoemd.

De andere duizenden (markt)partijen die buiten het huidige prioriteringskader vallen, blijven echter in onzekerheid. Niet alleen zal de wachttijd hoogstwaarschijnlijk toenemen, maar met de inwerkingtreding van de nieuwe Energiewet zijn netbeheerders alleen nog verplicht om nieuwe aansluitaanvragen binnen een 'redelijke' termijn te honoreren in plaats van binnen een vooraf bepaalde termijn. Maar de definitie van een 'redelijke' termijn blijft onduidelijk.

Voor deze partijen kan het dus interessant zijn om alternatieve opties te verkennen. Een interessante optie hierbij is het flexibel inkopen van elektriciteit. Buiten de piekuren is er vaak meer dan voldoende capaciteit beschikbaar om aan de vraag (of het aanbod) te voldoen. Partijen die hun (bedrijfs)processen kunnen aanpassen om hun stroomverbruik tijdens piekmomenten te verminderen, kunnen gebruik maken van de flexibele contracten die de ACM heeft ontwikkeld in het kader van haar maatregelen om congestie tegen te gaan. Hierdoor kunnen deze partijen een voorrangspositie krijgen bij netbeheerders ten opzichte van minder flexibele partijen.

Een andere optie die wordt onderzocht om netcongestie tegen te gaan, is het bevorderen van energiedeling op lokaal niveau. De nieuwe Energiewet faciliteert dit door energiecoöperaties wettelijk te erkennen en hen toe te staan zonder vergunning energie te leveren aan hun leden. Deze aanpak kan leiden tot een efficiëntere en slimmere manier van energiegebruik, waardoor partijen of leden sneller in hun energiebehoefte kunnen voorzien, ook als deze buiten het prioriteringskader vallen.

De verwachting is dat de netcongestie de komende jaren een grote impact zal blijven hebben op het (zakelijke) leven in Nederland. Partijen die hun elektriciteitsverbruik creatief kunnen beheren, zullen zich echter waarschijnlijk beter aanpassen aan deze nieuwe realiteit. Wij denken dan ook graag met u mee over welke mogelijkheden voor u interessant kunnen zijn. 

CBb uitspraak: ECLI:NL:CBB:2025:145