Kinh nghiệm toàn cầu: Biến tuân thủ thuế thành lợi thế cạnh tranh

1. Bối cảnh toàn cầu: Tuân thủ thuế trong thời kỳ minh bạch dữ liệu

Theo kết quả của Báo cáo nghiên cứu về chính sách thuế năm 2025 (2025 Global Tax Policy Survey) do Deloitte toàn cầu thực hiện dựa trên kết quả phỏng vấn được thực hiện với hơn 1.100 lãnh đạo và các chuyên gia phụ trách về thuế và tài chính của các tập đoàn, công ty hàng đầu tại 28 quốc gia trên thế giới, có thể thấy:

• 82% các nhà lãnh đạo được khảo sát cho rằng rằng yêu cầu công khai các thông tin thuế sẽ tăng mạnh trong 2–3 năm tới.
• Hơn 86% cho rằng chuyển đổi số và tự động hóa thuế là ưu tiên hàng đầu của họ trong thời gian tới.
• Hơn 50% nhấn mạnh việc xây dựng năng lực quản trị thuế bền vững là nền tảng quan trọng cho phát triển bền vững, góp phần xây dựng, bảo vệ thương hiệu và giá trị doanh nghiệp.

Điều này cho thấy một xu thế toàn cầu: tuân thủ thuế đang chuyển mình từ “nghĩa vụ pháp lý” sang “cam kết minh bạch và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp”. Các doanh nghiệp toàn cầu trên thế giới hiểu rằng trong kỷ nguyên dữ liệu mở, tuân thủ và minh bạch nghĩa vụ thuế chính là một trong các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến giá trị và danh tiếng của công ty, cũng như xây dựng niềm tin của cổ đông, nhà đầu tư, chính phủ và cộng đồng.

Với vai trò là một trong 4 tập đoàn tư vấn, kiểm toán hàng đầu thế giới, trong đó mảng tư vấn thuế là một trong nhóm dịch vụ mũi nhọn trên thế giới cũng như ở Việt Nam, Deloitte quan sát thấy ở các tập đoàn đa quốc gia hàng đầu, hành trình quản trị thuế được chuyển hóa qua ba cấp độ, bao gồm:

• Cấp độ 1 - Tuân thủ (Compliance): doanh nghiệp thực hiện đúng, đủ và kịp thời nghĩa vụ thuế theo quy định và yêu cầu của cơ quan thuế.
• Cấp độ 2 - Quản trị rủi ro (Governance): ở cấp độ này, doanh nghiệp đã bắt đầu có các kế hoạch và hành động trong việc chủ động nhận diện rủi ro, thiết lập khung kiểm soát nội bộ góp phần quản trị rủi ro thuế hiệu quả, chủ động.
• Cấp độ 3 - Chiến lược (Strategy): đây được coi là cấp độ quản trị thuế hiện đại, tích hợp việc quản trị thuế cho tương lai vào các chiến lược và hoạch định tài chính, phát triển bền vững, đặc biết quan trọng và cần thiết đối với các tập đoàn đa quốc gia trên thế giới cũng như các tập đoàn hoạt động kinh doanh đa lĩnh vực.

Nếu trước đây, “tuân thủ thuế” chủ yếu gắn liền với việc thực hiện đúng và đủ nghĩa vụ theo quy định, thì nay, trong kỷ nguyên dữ liệu minh bạch, phạm vi và ý nghĩa của khái niệm này đã thay đổi sâu sắc. Công nghệ, dữ liệu và yêu cầu công khai thông tin đang khiến hoạt động thuế trở nên liên kết, xuyên suốt và minh bạch hơn bao giờ hết.

Cơ quan thuế của các quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào chuyển đổi số và phân tích dữ liệu thuế theo thời gian thực. Hệ thống này cho phép họ nắm bắt tức thì mọi biến động trong hoạt động kê khai, xử lý hóa đơn và thực hiện giao dịch, đồng thời yêu cầu người nộp thuế báo cáo, giải trình và có các điều chỉnh kịp thời. Điều này cho thấy “tuân thủ” không còn là hoạt động thụ động trước yêu cầu của cơ quan thuế mà dần trở thành một hoạt động chủ động theo hướng tích cực, mang ý nghĩa quan trọng, góp phần nâng cao năng lực cốt lõi trong quản trị và cạnh tranh của doanh nghiệp.

Ở cấp độ toàn cầu, Deloitte nhận thấy các tập đoàn đa quốc gia từ lâu đã chuyển từ việc “làm đúng quy định” sang việc chủ động khai thác dữ liệu thuế để ra quyết định chiến lược. Ví dụ, các tập đoàn lớn đang:

• Tích hợp dữ liệu thuế vào hệ thống quản trị doanh nghiệp (ERP, BI Dashboard) để ước tính nghĩa vụ thuế, dự báo dòng tiền và rủi ro.
• Sử dụng AI và Machine Learning để nhận diện sai lệch, phát hiện bất thường trong giao dịch và báo cáo.
• Đưa chỉ số tuân thủ thuế trở thành một phần trong bộ tiêu chí ESG – thể hiện trách nhiệm xã hội, quản trị minh bạch và bền vững.

Báo cáo Xu hướng chuyển đổi công nghệ thuế 2025 (Tax Transformation Trends 2025) của Deloitte cũng ghi nhận rằng 57% nhà lãnh đạo thuế cho rằng kỹ năng về AI và phân tích dữ liệu là bắt buộc cho đội ngũ quản lý thuế hiện nay. Bên cạnh đó, 94% tin rằng hợp tác với bên tư vấn chuyên sâu sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí vận hành và nâng cao chất lượng tuân thủ.

Như vậy, trong bối cảnh mới, doanh nghiệp không chỉ cần tuân thủ mà phải biết quản trị và tận dụng dữ liệu thuế như một loại tài sản chiến lược. Họ cần ra quyết định nhanh hơn, chính xác hơn và tạo lợi thế dài hạn trên thị trường, từ đó giúp nâng cao giá trị doanh nghiệp, bảo vệ niềm tin của nhà đầu tư.

2. Việt Nam – Cơ hội và áp lực trong kỷ nguyên minh bạch

Trong bối cảnh kinh tế số toàn cầu và yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội trong nước, công cuộc cải cách sâu rộng và số hóa ngành thuế đang diễn ra mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Từ việc triển khai hóa đơn điện tử toàn quốc, thay đổi phương thức quản lý thuế với hộ kinh doanh, quản lý thuế điện tử đối với sàn thương mại điện tử, cho đến việc sửa đổi, bổ sung và thay thế hàng loạt quy định pháp luật về thuế như Luật thuế GTGT có hiệu lực từ 1/7/2025, Luật thuế TNDN có hiệu lực từ 1/10/2025 và nhiều dự án Luật đang tiếp tục được triển khai, có thể nói Việt Nam đang từng bước tiệm cận mô hình quản lý thuế hiện đại của thế giới.

Tuy nhiên, chuyển đổi số trong quản lý thuế không chỉ là câu chuyện của cơ quan Nhà nước. Với doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn tư nhân lớn, doanh nghiệp niêm yết và doanh nghiệp FDI, thực tế này đặt ra yêu cầu mới cần phải chuyển từ tư duy tuân thủ sang tư duy quản trị. Điều này có nghĩa là doanh nghiệp cần:

• Thiết lập hệ thống quản trị thuế tổng thể, bao gồm quy trình, con người và công nghệ, đảm bảo dữ liệu thuế được thống nhất, kiểm soát và truy xuất nhanh chóng.
• Ứng dụng công nghệ dữ liệu để phát hiện sớm sai lệch, cảnh báo rủi ro và tối ưu hóa chi phí thuế hợp pháp.
• -        Kết nối dữ liệu thuế với hệ thống quản trị doanh nghiệp, giúp lãnh đạo cấp cao có thể ra quyết định đầu tư, tài chính và quản trị dòng tiền dựa trên thông tin thời gian thực.

Với những thay đổi tư duy trên, doanh nghiệp có thể chuyển từ “đối phó” với yêu cầu tuân thủ, sang chủ động xây dựng năng lực nội tại. Deloitte Việt Nam tin rằng việc chủ động trong tuân thủ chính là chủ động trong kiểm soát rủi ro, quản trị uy tín, xây dựng giá trị doanh nghiệp và tạo dựng niềm tin, cũng như nâng cao năng lực cạnh tranh trong giai đoạn thế giới đầy biến động như hiện nay.

3. Hướng hành động cho doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới

Từ thực tiễn làm việc với hàng trăm doanh nghiệp trong và ngoài nước, Deloitte nhận thấy hành trình “tự giác tuân thủ” và “quản trị thuế hiện đại” tại Việt Nam có thể được triển khai theo ba trụ cột chiến lược:

(i) Trụ cột 1: Xây dựng nền tảng khung quản trị thuế vững chắc (Tax Governance Framework)

Với Trụ cột 1, doanh nghiệp cần thiết lập và chuẩn hóa các quy trình và hệ thống kiểm soát nội bộ, đảm bảo dữ liệu thuế được ghi nhận, lưu trữ và rà soát nhất quán giữa các bộ phận: kế toán, kinh doanh, pháp chế, tài chính, đầu tư. Doanh nghiệp sở hữu khung quản trị này không chỉ giảm thiểu rủi ro trong quá trình thanh kiểm tra sau này mà còn nâng cao khả năng phối hợp với cơ quan thuế, thể hiện tính minh bạch và chuyên nghiệp.

(ii) Trụ cột 2: Công nghệ – Số hóa và khai thác dữ liệu thuế (Tax Technology & Analytics)

Doanh nghiệp nên xem dữ liệu thuế là một loại tài sản quản trị chiến lược. Thông qua các công cụ như Tax Dashboard, AI Analytics, doanh nghiệp có thể chủ động trong việc phát hiện sai lệch, phân tích xu hướng và tối ưu dòng tiền nộp thuế.

Theo báo cáo của Deloitte, 94% lãnh đạo thuế toàn cầu cho rằng việc ứng dụng công nghệ và tự động hóa sẽ giúp họ cắt giảm chi phí vận hành và tăng khả năng kiểm soát dữ liệu trong vòng 3 năm tới.

(iii) Trụ cột 3: Con người

Con người luôn là tài sản quý giá của mỗi doanh nghiệp, nhận định này đồng thời rất đúng với hoạt động quản trị thuế. Thay vì chỉ tập trung vào nghiệp vụ kê khai và báo cáo, đội ngũ thuế cần được đào tạo để hiểu sâu về hoạt động kinh doanh, có khả năng phân tích dữ liệu, dự báo rủi ro và tham mưu chiến lược cho cấp lãnh đạo, từ đó đưa ra quyết định đúng đắn, kịp thời, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Đây chính là “bước nhảy” giúp bộ phận thuế chuyển từ vai trò tuân thủ sang vai trò đồng hành cùng lãnh đạo doanh nghiệp trong các quyết định chiến lược.

4. Kết luận

Dữ liệu thuế ngày nay không chỉ là minh chứng cho sự tuân thủ mà là thước đo của năng lực quản trị doanh nghiệp hiện đại. Những doanh nghiệp đi đầu trong minh bạch, quản trị rủi ro và sử dụng dữ liệu hiệu quả sẽ là những doanh nghiệp được tin tưởng, được đầu tư và phát triển bền vững.

Trên hành trình này, Deloitte cam kết đồng hành cùng cơ quan thuế, cộng đồng doanh nghiệp và các hiệp hội nghề nghiệp, để cùng nhau thúc đẩy một hệ sinh thái thuế minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn, góp phần vào mục tiêu xây dựng một nền kinh tế phát triển nhanh, bền vững của Việt Nam.