Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào nghiệp vụ kiểm toán

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra toàn cầu cùng với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo tạo sinh – Generative AI (“GenAI”), việc ứng dụng AI vào nghiệp vụ kiểm toán ngày càng trở nên cấp thiết.

Ứng dụng AI vào các nghiệp vụ kiểm toán như phân tích dữ liệu, so sánh đối chiếu, tổng hợp trình bày là xu hướng tất yếu và đang được nghiên cứu triển khai một cách nhanh chóng, mạnh mẽ. Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia đã trở thành một nhiệm vụ trọng tâm, việc ứng dụng AI cũng đang được thúc đẩy và triển khai mạnh mẽ tại các công ty kiểm toán độc lập nhờ những lợi ích rõ ràng. Tiết kiệm chi phí, tăng năng suất lao động, phát triển nhanh tệp khách hàng với những dịch vụ mới, đẩy mạnh quá trình sáng tạo và gia tăng giá trị các dịch vụ cung cấp cho khách hàng là những lợi ích nổi bật.

Xu hướng ứng dụng AI trong ngành kiểm toán độc lập

Việc ứng dụng AI trong công việc giúp kiểm toán viên giảm thời gian ở các tác vụ thông thường, lặp đi lặp lại và tập trung vào các tác vụ phức tạp như các xét đoán nghề nghiệp hoặc đánh giá các rủi ro liên quan đến gian lận, từ đó giúp nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán, quản lý tiến độ và đưa ra các khuyến nghị có giá trị với khách hàng, gia tăng giá trị nghề nghiệp.

So với việc chỉ tiến hành kiểm tra mẫu ngẫu nhiên như trước đây, việc ứng dụng AI hiện tại cho phép kiểm toán viên phân tích dữ liệu lớn trong thời gian ngắn, giúp xác định các giao dịch có nguy cơ cao cũng như tăng số mẫu kiểm tra. Hơn nữa, AI còn có khả năng xử lý đa dạng các loại dữ liệu, giúp tiết kiệm thời gian và giảm chi phí nhân lực.

Ở thời điểm hiện tại, việc triển khai áp dụng AI tại các công ty kiểm toán độc lập tập trung vào hoạt động xử lý dữ liệu liên quan đến báo cáo tài chính do đây là tác vụ phổ biến nhất. Ngoài ra, nhiều công ty kiểm toán độc lập cũng tích hợp, đầu tư vào AI từ giai đoạn đầu vào với các tác vụ thu thập, phân tích, tổng hợp dữ liệu cho đến giai đoạn kết luận cuối cùng.

Một số bộ công cụ thường được sử dụng để hỗ trợ kiểm toán viên trong nghiệp vụ bao gồm: các công cụ như chatbot, trợ lý AI nội bộ hỗ trợ trả lời nhanh, hướng dẫn quy trình, thậm chí viết mã lệnh phục vụ kiểm toán; các công cụ liên quan đến đọc và soát xét văn bản và dữ liệu giúp ghi chú, tóm tắt nhanh nội dung, tổng hợp các vấn đề quan trọng. Ngoài ra, có thể kể đến các công cụ dịch thuật giúp kiểm toán viên vượt qua rào cản ngôn ngữ để tham chiếu chuẩn mực quốc tế, thực tiễn tại các nước tiên tiến trên thế giới; hay các công cụ liên quan đến truy xuất, tổng hợp và trực quan hóa dữ liệu giúp kiểm toán viên trình bày công việc một cách khoa học, chính xác và tập trung.

Bên cạnh đó, trong quá trình xử lý tài liệu nhận được từ phía khách hàng như đối với hợp đồng vay hoặc hợp đồng thuê thường gắn với nhiều điều khoản phức tạp và phụ lục đính kèm, bằng các công cụ thích hợp, kiểm toán viên có thể huấn luyện AI xác định các điều khoản quan trọng, các thông tin cần trích xuất phục vụ cho thủ tục kiểm toán. Khi có đủ “kinh nghiệm”, AI có thể giúp kiểm toán viên “đọc” số lượng lớn hợp đồng tương tự trong khoảng thời gian ngắn, tổng hợp và lập báo cáo theo yêu cầu của kiểm toán viên.

Với sự phát triển mạnh mẽ của các chatbot AI, việc tham vấn các vấn đề kế toán phức tạp hoặc tìm kiếm cách xử lý kế toán tương tự theo chuẩn mực kế toán Việt Nam cũng như chuẩn mực kế toán quốc tế đã trở thành hoạt động thường xuyên với các kiểm toán viên.

Đặc biệt với GenAI, kiểm toán viên đã có thể chuyển dữ liệu từ nhiều nguồn với các định dạng khác nhau như Word, Excel, PDF và yêu cầu AI trình bày dưới dạng bảng biểu, đồ thị, slide thuyết trình trong khoảng thời gian ngắn nhằm truyền tải kết quả kiểm toán cũng như các đề xuất một cách trực quan và hiệu quả nhất tới khách hàng chỉ bằng một vài câu lệnh.

Trong tương lai, GenAI có thể hỗ trợ kiểm toán viên cung cấp các cuộc kiểm toán chất lượng cao bao gồm hỗ trợ nhận biết rủi ro, xác định các vấn đề tiềm ẩn và tự động hóa một số quy trình nhất định. Tuy nhiên, sự xét đoán nghề nghiệp và các kỹ năng mà kiểm toán viên đang sử dụng vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng nhằm thể hiện việc sử dụng GenAI một cách có đạo đức và có trách nhiệm cho cả khách hàng và nhân viên.

Kinh nghiệm tại Deloitte

Tại Deloitte, việc ứng dụng AI đang được thúc đẩy bằng cách xây dựng các chatbot AI của riêng mình. Ví dụ Research Assisstant, một công cụ giúp tiết kiệm thời gian, nâng cao chất lượng kết quả tìm kiếm nhờ được thiết lập dữ liệu đào tạo mang tính tập trung hơn trong phạm vi hẹp của ngành.

Bên cạnh đó, Deloitte cũng triển khai việc chuyển đổi từ nền tảng kiểm toán ngoại tuyến EMS sang Deloitte Omnia. Từng được vinh danh là sáng kiến đổi mới AI của năm tại Diễn đàn và Giải thưởng Kế toán Quốc tế 2024, Deloitte Omnia là một nền tảng tiên tiến, toàn diện hơn dựa trên điện toán đám mây cho các cuộc kiểm toán lớn và phức tạp. Tại Deloitte, các công nghệ nhận thức được tích hợp sâu vào trong Deloitte Omnia với các giải pháp AI bao gồm phân tích dự đoán trong hướng dẫn đánh giá rủi ro và khả năng tìm kiếm thông minh giúp kiểm toán viên đưa ra các phân tích chuyên sâu hơn cũng như phản hồi khách hàng nhanh hơn.

Điểm quan trọng mà các công ty kiểm toán độc lập đang hướng đến hiện nay là kết hợp sức mạnh của AI với các xét đoán nghề nghiệp, đánh giá chuyên môn và kinh nghiệm tích lũy thực tế của kiểm toán viên. Bên cạnh việc phát triển các nền tảng tiên tiến nói trên, Deloitte luôn đặt yếu tố con người lên hàng đầu với cam kết đầu tư mạnh mẽ vào kiến thức và sự phát triển của các nhân viên và chuyên gia trong lĩnh vực kiểm toán về tác động, rủi ro, hạn chế và dự kiến cách sử dụng GenAI một cách hiệu quả để cung cấp dịch vụ.

Một trong những điểm mạnh của Deloitte là cơ cấu các hãng thành viên. Là một thành viên của Deloitte Đông Nam Á, Deloitte Việt Nam hợp tác chặt chẽ với các thành viên khác trong khu vực cũng như hưởng lợi từ việc triển khai các nền tảng kiểm toán đồng bộ, cùng với sự giám sát bổ sung về mặt chất lượng, quản lý rủi ro và các hoạt động giám sát.

Nằm trong chiến lược chuyển đổi và thay đổi Kiểm toán & Đảm bảo với bốn phương thức, việc ứng dụng AI vào hoạt động kiểm toán hướng đến mục tiêu mang lại giá trị vượt trội từ kiểm toán thông qua đổi mới quy trình, con người và chuyển đổi công nghệ.

Song song với các lợi ích mà AI mang lại, các công ty kiểm toán cũng cần xác định các rủi ro cũng như hạn chế về an ninh mạng, tính bảo mật và riêng tư của dữ liệu từ khách hàng, tính chính xác mà các kết quả tìm kiếm được AI đưa ra, các vấn đề pháp lý và đạo đức,… nhằm chuẩn bị các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Nhờ cơ cấu tổ chức hãng thành viên và mạng lưới của mình, các chiến lược AI của Deloitte được triển khai nhất quán trên phạm vi toàn cầu, điển hình là khuôn khổ AI đáng tin cậy (“Deloitte’s Trustworthy AI Framework”). Theo đó, khuôn khổ này bao gồm bảy khía cạnh chính, là cơ sở được Deloitte xây dựng để cung cấp cho khách hàng các dịch vụ hỗ trợ chuyên biệt trong suốt hành trình hướng tới AI đáng tin cậy từ khâu chuẩn bị, phát triển, triển khai đến vận hành liên tục.

Riêng tư: Quyền riêng tư và bảo mật được tôn trọng theo các nghĩa vụ hợp đồng và quy định, đồng thời dữ liệu không được sử dụng vượt quá mục đích dự định và đã nêu.

Minh bạch và Có thể giải thích: Những người tham gia có thể hiểu dữ liệu của họ đang được sử dụng như thế nào và cách hệ thống AI đưa ra quyết định; Các thuật toán, thuộc tính và mối tương quan được kiểm tra.

Công bằng và vô tư: Các ứng dụng AI bao gồm kiểm tra nội bộ và bên ngoài để giúp đảm bảo ứng dụng công bằng giữa những người tham gia.

Có trách nhiệm và có thể giải trình: Công nghệ được tạo ra và vận hành theo cách có trách nhiệm với xã hội.

Chắc chắn và đáng tin cậy: Hệ thống AI có thể học hỏi từ con người và các hệ thống khác, nếu có thể chấp nhận được, đồng thời tạo ra kết quả đầu ra nhất quán và đáng tin cậy.     

An toàn và bảo mật: Hệ thống AI có thể được bảo vệ khỏi các rủi ro (bao gồm cả Cyber) có thể gây hại vật lý và/hoặc kỹ thuật số.

Việc ứng dụng AI trong nghiệp vụ kiểm toán là xu hướng tất yếu đã, đang và sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới. Tuy nhiên, các công ty kiểm toán cần lưu ý đến công tác quản trị rủi ro liên quan, từ đó xây dựng niềm tin nơi khách hàng cũng như phát triển các dịch vụ chuyên biệt cho các giải pháp AI.