Przyszłość mobilności

Mobilność tradycyjnie jest kojarzona ze środkami transportu, jak samochód, pociąg, rower, komunikacja miejska oraz dosyć prostymi modelami biznesowymi (np. producenci samochodów, firmy taksówkowe, linie lotnicze) dostarczającymi poszczególne produkty lub usługi. Oczekiwania względem mobilności jednak się zmieniają – w stronę kompleksowego rozwiązania dla całej podróży od miejsca startowego do celu, w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb i preferencji. Mobilność obejmuje więc połączenie wielu elementów – różnych środków transportu na różnych etapach podróży lub w różnych dniach spojone ekosystemem usług towarzyszących i rozwiązaniami cyfrowymi pomagającymi zaplanować podróż, znaleźć drogę, miejsce parkingowe, dokonać płatności. Towarzyszy temu szybki rozwój technologii, które tworzą nowe możliwości oraz innowacyjne modele biznesowe.

Główne trendy i czynniki wpływające na zmiany

Klaus Schwab, w wydanej niedawno po polsku książce „Czwarta rewolucja przemysłowa” opisuje zjawisko charakterystyczne dla trwającej rewolucji – połączenie świata fizycznego (np. samochodów) z cyfrowym (np. autonomiczne pojazdy), które prowadzi do powstawania nowych modeli biznesowych, a także w dłuższej perspektywie do istotnych zmian społecznych.

Samochód wciąż centrum mobilności

Postępująca urbanizacja oraz wzrost populacji tworzy nowe wyzwania dla zapewnienia efektywnego transportu. Pod wpływem wyzwań ekologicznych oraz regulacji, upowszechniają się samochody hybrydowe i elektryczne. Chociaż ciągle droższe od tradycyjnych – spalinowych, z ograniczonym zasięgiem na samej baterii oraz powstającą dopiero infrastrukturą stacji ładowania, stanowią zapewne jeden z bliższych upowszechnieniu trendów.

Ogromne nakłady na badania już teraz dają efekty w postaci poprawy parametrów tych samochodów. Badanie Deloitte „Plugging into the future, Electrifying the global automotive industry” wyraźnie pokazuje, że samochody elektryczne już rewolucjonizują branżę motoryzacyjną. Na horyzoncie widać też kolejną zmianę – już w najbliższej dekadzie na ulicach pojawią się samochody autonomiczne, nie tylko jako pojazdy testowe, ale jako masowa oferta.

Jednocześnie poszukiwane są rozwiązania dla przeciążonego systemu transportowego – zakorkowanych ulic i braku miejsc parkingowych. Miasta na świecie mają zróżnicowane podejście, jednak widać, że efektywniejsze od inwestycji w rozwój infrastruktury jest tworzenie zintegrowanych różnorodnych środków komunikacji, w tym dostępnej, niezawodnej komunikacji publicznej połączonej z innymi rozwiązaniami. Radykalne podejście wybrano w Luxemburgu planując całkowite zniesienie opłat za transport publiczny.

Podobnie jak w innych obszarach, tak i w transporcie popularność zyskuje współdzielenie pojazdów w postaci carsharingu i ridesharingu, wspierane przez platformy łączące zainteresowanych podróżnych z dostępnymi samochodami i pozwalające na łatwe zorganizowanie i opłacenie przejazdu. Paradoksalnie, dogodność tych modeli niekiedy zamiast zmniejszać ruch, powoduje jego zwiększenie, gdyż przyciąga także dotychczasowych użytkowników transportu publicznego.

Platformy do współdzielenia pojazdów, samochody autonomiczne, systemy nawigacji, rozwiązania wspierające znajdowanie miejsc parkingowych – będą ewoluowały w kierunku coraz bardziej ze sobą powiązanych. Pojazdy będą się komunikować między sobą (V2V) oraz z otoczeniem (V2X) np. infrastrukturą drogową, stacjami serwisowymi i różnymi systemami w Internecie – w duchu Internetu rzeczy (IoT).

Tak wiele zmian powoduje powstawanie nowych modeli biznesowych oraz całego ekosystemu wokół rozwiązań mobilności, w którym stopniowo zacierają się granice pomiędzy branżami. Producenci samochodów nie tylko dostarczają usługi finansowe oraz zapewniają serwis, ale też szukają możliwości rozszerzenia łańcucha wartości na nowe obszary. Wraz z rosnącym znaczeniem rozwiązań cyfrowych, w tym sztucznej inteligencji (AI), na rynek wchodzą firmy technologii informatycznych chociażby prowadząc badania nad samochodami autonomicznymi. Pojawiają się nowi gracze z innowacyjnymi modelami biznesowymi i lepszymi kompetencjami, którzy mogą zająć miejsce w łańcuchu wartości oferując nowe usługi klientom i spychając obecnych liderów do roli producentów sprzętu, konkurujących cenami na granicy opłacalności

Ewolucja modeli biznesowych od zorientowanych na aktywa trwałe, jak sama produkcja, poprzez usługi, rozwój technologii, do operatorów sieci łączących zainteresowane strony, wiąże się z wykładniczo rosnącym mnożnikiem wskaźnika relacji wyceny spółki do jej dochodów. To znaczy, że spółki zorientowane na świadczenie usług są wyceniane relatywnie dwa razy wyżej w stosunku do dochodów w porównaniu do tych, które opierają się na aktywach trwałych. Jeszcze wyżej wyceniane są spółki technologiczne, natomiast na szczycie są operatorzy sieci. W pewien sposób wycena odzwierciedla oczekiwania rynku, co do przyszłości danej spółki.

Zmiana zaczyna się w głowach

Upowszechnianie się nowych sposobów mobilności wymaga także zmian społecznych i kulturowych, np. trudno przekonać ludzi do korzystania z transportu publicznego, jeśli w społecznej świadomości posiadany samochód jest nie tylko środkiem transportu, ale także wyznacznikiem statusu społecznego. By wpłynąć na taką zmianę może być potrzebne wykorzystanie ekonomii behawioralnej, która dostarcza metod pomagających zmienić przyzwyczajenia oraz sposób postrzegania nowych rozwiązań (np. odpowiednie konstruowanie dostępnych opcji wyboru wpływające na podejmowane decyzje).

Jednocześnie wsparcie w zakresie zmiany myślenia może przyjść od młodszego pokolenia, które ma zupełnie inne podejście do mobilności. To oni przecierają szlak w postrzeganiu transportu bardziej jako usługi (pojawiła się koncepcja Mobility as a Service – MaaS), a nie wyznacznika statusu społecznego. To oni również popularyzują nie tylko korzystanie z transportu publicznego, czy roweru, ale przede wszystkim upowszechniają wszelkie nowe pojazdy do osobistej mobilności.

Na rozwój ekosystemu mobilności wpływają również regulacje. Poza ograniczeniami emisji spalin, ruchu pojazdów spalinowych, czy preferencjami dla rozwiązań ekologicznych, wprowadzane są także regulacje w wielu innych obszarach np.:

Wykorzystanie alternatywnych środków transportu osobistego
Umożliwienie ruchu pojazdów autonomicznych
Regulacja nowych modeli biznesowych
Wymagania bezpieczeństwa dla rozwiązań cyfrowych

Więcej na ten temat, w raporcie Deloitte: Regulating the future of mobility, Balancing innovation and the public good in autonomous vehicles, shared mobility, and beyond

Konsekwencje zmian

Użytkownicy

Zmiany w mobilności, już widoczne w naszym otoczeniu, mogą zapewnić użytkownikom większy wybór sposobów podróżowania, szerszą dostępność alternatywnych do samochodu rozwiązań oraz wygodniejsze planowanie podróży wspomagane szeregiem przydatnych usług. Rosnąca konkurencja, nie tylko w ramach jednej kategorii rozwiązań, ale także pomiędzy ich substytutami może doprowadzić do obniżenia kosztów podróżowania.

Rewolucja w branży motoryzacyjnej

Zmiany w zakresie rozwiązań mobilności będą miały znaczący wpływ na branżę motoryzacyjną. Pierwszy z trendów – zmiana napędu – wpłynie na technologię produkcji. W przypadku samochodów elektrycznych uprości ich konstrukcję i wyeliminuje szereg złożonych elementów mechanicznych. Kluczowym wyzwaniem w tym zakresie będzie bateria, jej koszt, wytrzymałość i zasięg oraz możliwość efektywnego ładowania. Już teraz firmy ponoszą duże inwestycje, by przygotować fabryki do produkcji samochodów elektrycznych.

Jednocześnie coraz większe znaczenie będzie mieć technologia – od sterowania mechanizmami samochodu, przez różnorodne czujniki, nawigację, lokalizację i rozwiązania telematyczne, po usługi komunikacyjne i zapewnienie treści i rozrywki podczas podróży. Zmieni się struktura wartości dodanej w samochodzie, przesuwając się od fizycznego produktu w stronę rozwiązań cyfrowych i udoskonalania doświadczeń użytkowników.

Ta sama zmiana wpłynie radykalnie na cały łańcuch dostawców części dla branży. Na niektóre z nich związane z napędem spalinowym popyt będzie malał, na inne, specyficzne dla nowej technologii będzie szybko rósł. Obserwowanie trendów i strategiczne planowanie zmian profilu produkcji wraz z odpowiednio wcześnie uruchomionymi badaniami i zmianami jest niezbędne dla przetrwania dostawców.

Ze względu na typową kilkunastoletnią eksploatację samochodów zmiany w strukturze pojazdów na drogach będą następować wolniej, w miarę stopniowej wymiany na pojazdy hybrydowe i elektryczne. Aktualne prognozy wskazują stały wzrost liczby samochodów używanych na świecie z obecnych ok. 1,2 mld do ok 2 mld w 2040. Współdzielenie może jednak wpłynąć na zmniejszenie liczby samochodów na drogach, gdyż jeden współużytkowany pojazd może zastąpić nawet 20-30 posiadanych indywidualnie. Może to doprowadzić do spadku sprzedaży nowych samochodów. Z drugiej strony, zmiany technologii oraz intensywniejsze wykorzystanie pojazdów mogą oznaczać krótszy okres ich eksploatacji. Wskazane zmiany wpłyną także na rynek usług serwisowych, gdzie wiele rentownych usług związanych z tradycyjnym napędem będzie eliminowanych, a przychody z serwisu samochodów elektrycznych mogą być nawet o 60% niższe.

Dotychczas producenci samochodów rozszerzali swój łańcuch wartości i przyciągali klientów zapewniając im modele finansowania poprzez kredyt lub leasing. W nowej rzeczywistości mogą przyjąć nową rolę – operatorów floty współdzielonych pojazdów.

Na koniec, nawet w przypadku tradycyjnego modelu sprzedaży samochodów widać, że stopniowo zmieniają się preferencje klientów i efektywne kanały sprzedaży. Zaskakująco wysokie jest zainteresowanie zakupem on-line, z drugiej strony klienci nadal cenią poradę sprzedawcy i możliwość negocjowania z nim warunków.

Transport

Rozpowszechnienie autonomicznych pojazdów oznacza dużą zmianę w branży transportowej. Ten trend może wpłynąć na strukturę rynku, gdyż ciężarówki nie będą już miały ograniczeń związanych z czasem pracy kierowców. Jest to wielka szansa, a zarazem wyzwanie dla tego sektora. Praca kierowcy z punktu widzenia firmy stanowi istotny koszt, a brak wykwalifikowanych osób ogranicza możliwości rozwoju, więc nadchodzące zmiany powinny napawać optymizmem. Jednocześnie trzeba też myśleć o tym, że zastępowanie kierowców przez pojazdy autonomiczne znacząco wpłynie na rynek pracy i ograniczy zatrudnienie w tym zawodzie. Doświadczenie wcześniejszych rewolucji przemysłowych pokazuje jednak, że w miejsce zanikających zawodów powstają inne. Podobnie może być i w tym przypadku.

W raporcie Deloitte The future of freight, How new technology and new thinking can transform how goods are moved, widać, że będzie rosło zapotrzebowanie na wykwalifikowane kadry. Poszukiwani będą eksperci do opracowania rozwiązań cyfrowych, w tym doskonalenia algorytmów sztucznej inteligencji, osoby zajmujące się przetwarzaniem danych, specjaliści od bezpieczeństwa, a także kreatywni twórcy usług towarzyszących mobilności oraz nowych modeli biznesowych. Konieczna będzie też obsługa flot współdzielonych samochodów i innych pojazdów.

Autonomiczne samochody jeżdżące w trybie całodobowym z przerwami tylko na ładowanie baterii i załadunek kilkukrotnie zwiększą wykorzystanie aktywów. W takim modelu nawet wyższy koszt pojazdu może być ekonomicznie uzasadniony. Jednocześnie może spaść zapotrzebowanie na nowe pojazdy. Będzie to miało znaczenie nie tylko w przypadku transportu ciężarowego, ale także komunikacji publicznej. Stałe trasy i ograniczony zasięg mogą ułatwić wcześniejsze wprowadzenie rozwiązań autonomicznych właśnie w transporcie publicznym. Ambitne plany wprowadzenia takich taksówek i autobusów zapowiedział już m.in. Londyn.

Innym wyzwaniem dla transportu, o którym warto wspomnieć jest tzw. ostatnia mila, gdzie trzeba dostarczyć pojedyncze przesyłki do wielu lokalizacji. W tym wypadku autonomiczne ciężarówki już nie wystarczą. Poszukiwane są nowe rozwiązania, by odpowiedzieć na rosnące oczekiwania klientów – dostawy w coraz krótszym czasie, tam gdzie i kiedy jest im najwygodniej. Tradycyjny model przesyłek kurierskich został już uzupełniony o zautomatyzowane punkty odbioru paczek. Futurystyczne wizje dostaw przy użyciu dronów zapewniających szybką, zindywidualizowaną dostawę, wychodzą już poza etap eksperymentów i mogą wkrótce stać się rzeczywistością w naszych miastach. Drony zapewnią też rozwiązanie dla szczególnych potrzeb – np. transportu medycznego krwi czy próbek do laboratoriów. Ważną w tym kontekście kwestią jest aspekt bezpieczeństwa. Już teraz drony stają się zagrożeniem w pobliżu lotnisk, a przy większej ich liczbie konieczne będą rozwiązania zapewniające bezkolizyjny ruch. Latające drony zaopatrzone w wiele czujników i kamer mogą stanowić również zagrożenie dla prywatności.

Infrastruktura

Rozpowszechnienie nowych rozwiązań wymaga odpowiedniej infrastruktury. Pojazdy elektryczne potrzebują stacji ładowania, co oznacza również konieczność zapewnienia sieci przesyłowych i źródeł energii elektrycznej. To może być wyzwaniem, szczególnie w sytuacji, kiedy jednocześnie ogranicza się energetykę węglową i atomową na rzecz odnawialnych źródeł energii. W tej sytuacji firmy energetyczne szukają nowych możliwości rozwoju, nie tylko dostarczając infrastrukturę energetyczną, ale także usługi z zakresu mobilności np. przez oferowanie pojazdów elektrycznych w carsharingu.

Inny aspekt infrastruktury to super szybkie sieci telekomunikacyjne. Wolumeny danych dla pojazdów autonomicznych, „connected vehicles” oraz innych systemów będą ogromne dlatego potrzebna będzie sieć piątej generacji (5G).
Kolejnym wyzwaniem infrastrukturalnym jest połączenie różnorodnych rozwiązań mobilnych i powiązanych z nimi usług. Będzie ono wymagało integracji wielu systemów rozwijanych przez różnych uczestników rynku i zapewnienie spójnego rozwiązania dla użytkowników oparciu o podejście skupione na kliencie (customer centric approach) oraz jego doświadczeniu (user experience).

Bezpieczeństwo

Nowe technologie mogą budzić obawy związane z ich bezpieczeństwem, szczególnie w zakresie samochodów autonomicznych. Po znaczącym spadku tych obaw w 2018 spowodowanych informacjami o wypadkach z udziałem pojazdów autonomicznych, tegoroczne badanie Deloitte „2019 Global Automotive Consumer Study” pokazuje stabilizację oczekiwań.

Co ciekawe, wśród istotnych efektów upowszechnienia się pojazdów autonomicznych przewidywany jest znaczący spadek wpływów z mandatów za wykroczenia drogowe. Generalnie pojazdy te powinny być bezpieczniejsze i bardziej niezawodne, niż kierowane przez człowieka.

Z perspektywy bezpieczeństwa rozwój technologii przynosi nowe ryzyka związane z bezpieczeństwem: komunikacja pomiędzy pojazdami, infrastrukturą drogową i z Internetem, coraz więcej układów elektronicznych i interfejsów komunikacyjnych, rosnąca ilość przetwarzanych informacji związanych z pojazdem, dane z wielu czujników, dane lokalizacyjne, wreszcie dane użytkowników i dane wykorzystywane do płatności za wynajęcie pojazdu, parkowanie, czy inne usługi – to wszystko stwarza nowe zagrożenia. Do wyobraźni zapewne najbardziej przemawia możliwość zdalnego przejęcia kontroli nad pojazdem, unieruchomienie lub co gorsza spowodowanie wypadku.

Zagrożeń i scenariuszy ataku jest jednak więcej. Ciekawym zagadnieniem mogą być wymaganie aktualizacje oprogramowania – podobnie jak obecnie w komputerach i smartfonach, potrzebne będą bezpieczne rozwiązania umożliwiające zdalną aktualizację.

Możliwe scenariusze

Niewątpliwie możemy się spodziewać znaczących zmian. Zarazem nie wiemy, które rozwiązania i jak szybko się przyjmą oraz jakie modele biznesowe okażą się efektywne. W tej sytuacji przydatne może być planowanie w oparciu o scenariusze, które pokazują warianty rozwoju sytuacji, akceptacji nowych rozwiązań oraz wpływu na poszczególne branże.

Można rozważyć cztery podstawowe scenariusze wg akceptacji dwóch kluczowych trendów:

Sterowanie pojazdem – tradycyjnie przez kierowcę vs upowszechnienie pojazdów autonomicznych
Własność pojazdu – prywatne do osobistego użytku vs samochody współdzielone

Kombinacje rozwoju tych sytuacji tworzą cztery scenariusze. Rzeczywistość zapewne będzie się rozwijać w jakimś wariancie pośrednim, prawdopodobnie przechodząc między różnymi scenariuszami. Takie podejście pozwala przeanalizować wpływ, jaki będzie miała cena oraz dominujące sposoby finansowania, na liczbę pojazdów, a w szerszym aspekcie na całą branżę motoryzacyjną i finansowanie pojazdów (Captive Finance).

Inny scenariusz pokazuje możliwe warianty dla samych producentów samochodów. W tym wypadku kluczowe wymiary to stopień wykorzystania potencjału technologicznego pojazdów oraz rola producentów w nowym ekosystemie. Czy zachowają dominującą pozycję, czy też będą musieli ustąpić innym graczom na rynku, którzy ustalą nowe zasady? Sytuacja producentów w poszczególnych scenariuszach bardzo się różni: od stopniowego upadku gigantów, poprzez stagnację, do dostawcy zaawansowanej platformy sprzętowej na kluczowej roli w zarządzaniu mobilnością kończąc.

Przyszłość komunikacji i transportu - Wnioski

Już dziś obserwujemy szybkie tempo zmian w zakresie mobilności. Pojawiło się wiele nowych możliwości, które są obecnie na różnych etapach rozwoju. Pozostaje duża niepewność czy i jak szybko upowszechnią się poszczególne rozwiązania, jakie modele biznesowe osiągną sukces oraz kto zdoła zająć istotną pozycję na nowym rynku.

Rafał Nessel, Zespół doradztwa technologicznego Deloitte

Samo doskonalenie obecnych modeli biznesu i optymalizacja kosztów nie wystarczą wobec tak znaczących zmian. Trzeba je śledzić, myśleć strategicznie, inwestować w innowacje i partnerstwa, elastycznie reagować na zmiany i wspierać je zwinnymi modelami organizacyjnymi (organization agility).

Przyszłość staje się rzeczywistością na naszych oczach.