System kaucyjny – co z tym VATem?

O co chodzi?

System kaucyjny funkcjonuje już w wielu krajach członkowskich Unii Europejskiej. Polski ustawodawca wypracował swój pomysł na implementację przepisów unijnych w tym zakresie, dając jednocześnie stosunkowo mało czasu podatnikom na to, aby przygotowali swoje organizacje do nowych regulacji. Nowy system kaucyjny ma bowiem obowiązywać zasadniczo od stycznia 2025 r. Ma on objąć butelki szklane wielorazowego użytku (do 1,5 l), butelki plastikowe (do 3 l) oraz metalowe puszki (do 1 l).

Co więcej, wciąż zgłaszane są przez rynek postulaty związane z koniecznością zmiany zaproponowanego przez ustawodawcę kształtu systemu kaucyjnego. W tym również w zakresie przepisów o VAT jakie będą się wiązać z jego funkcjonowaniem. Obecne zmiany w ustawie o VAT, które mają towarzyszyć wprowadzeniu systemu kaucyjnego, budzą bowiem wiele wątpliwości i obaw co do przyszłych zasad rozliczeń VAT.

Jaki VAT w systemie kaucyjnym?

Dotychczasowe przepisy ustawy o VAT od dawna zawierają regulacje, które odnoszą się do kaucji w przypadku opakowań wielokrotnego użytku. Do podstawy opodatkowania podatkiem VAT nie wlicza się wartości opakowania, jeśli podatnik dokonał dostawy w opakowaniu zwrotnym, pobierając / określając kaucję. Dopiero w przypadku braku zwrotu przez nabywcę takiego opakowania, podstawa opodatkowania jest podwyższana o jego wartość. Przepisy te nadal będą obowiązywać po 1 stycznia 2025 r. (np. w odniesieniu do palet, skrzynek, czy kegów).

Niemniej zmiany mają dotyczyć opakowań wielokrotnego użytku objętych systemem kaucyjnym (tj. butelek szklanych wielokrotnego użytku). Zgodnie z nowymi regulacjami, podmiot wprowadzający produkty w tego typu opakowaniach na napoje (np. producent, importer) ma być zobowiązany do rozliczania VAT od wprowadzonych do obrotu, ale nie zwróconych w ciągu roku kalendarzowego opakowań (butelek szklanych). Zasada ta dotyczyć ma również zwrotu odpadu opakowaniowego. I tu pojawiają się pierwsze praktyczne wątpliwości i wyzwania związane z koniecznością i zasadami rozliczania VAT przez te podmioty (m.in. odnośnie do prowadzenia ewidencji, finansowania kwot VAT podlegającego rozliczeniu przez producenta lub importera, zasad dokumentowania, itp.).

Dodatkowe wątpliwości dotyczą rozliczania VAT przez innych uczestników systemu kaucyjnego. Jednostki handlowe będą bowiem zobowiązane do pobierania kaucji od opakowań przy sprzedaży napojów w tych opakowaniach (dotyczyć to będzie zarówno opakowań szklanych, plastikowych, jak i puszek objętych systemem kaucyjnym). Dziś w praktyce również pobierane są kaucje w jednostkach handlowych, w przypadku sprzedaży np. napojów w opakowaniach szklanych. Nie wpływają one na rozliczenia VAT, choć często są wyzwaniem, np. w kontekście fiskalizacji samej sprzedaży i dokumentowania wydań opakowań. Niemniej jednak, w zakresie nowego systemu kaucyjnego kwestia VAT nie jest oczywista. Pojawiają się wątpliwości czy (np. jak w przypadku opłat SUP) wartość kaucji od opakowań, pobieranych przez jednostki handlowe, powinna zwiększać u nich podstawę opodatkowania VAT samej sprzedaży towarów w tych opakowaniach. Istotne jest przy tym to, że - odmiennie niż dzisiaj – system kaucyjny przewiduje tzw. bezparagonowość (tj. możliwość zwrotu opakowań przez konsumenta w dowolnym miejscu, a nie tylko tam, gdzie został nabyty towar w zwracanym opakowaniu).

Brak jasnych regulacji we wskazanych obszarach utrudnia przygotowanie się do nowych założeń systemu kaucyjnego podatnikom będącym uczestnikami tego systemu. Zgłaszane są zatem propozycje zmian w samych założeniach systemu, jak i przepisach o VAT.

Dalsze zmiany?

W ostatnich dwóch miesiącach wspomniane postulaty były omawiane w rozmowach z przedstawicielami Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Na jednej z konferencji dotyczącej systemu kaucyjnego, Wiceministra Klimatu i Środowiska Anita Sowińska zapowiedziała pewne zmiany w zakresie systemu kaucyjnego i związanych z nim zasad rozliczeń VAT, będące wynikiem rozmów z wieloma branżami zaangażowanymi w system kaucyjny.
Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa, nie należy spodziewać się przesunięcia daty wejścia w życie systemu kaucyjnego (z wyjątkiem włączenia do systemu butelek po napojach mlecznych). Zasadnicza część systemu kaucyjnego ma zatem zacząć obowiązywać tak jak zakładano, tj. od stycznia 2025 r.

Niemniej jednak, Ministerstwo zapewnia współpracę z przedstawicielami Ministerstwa Finansów w celu wypracowania rozwiązań dotyczących samych przepisów o VAT odnoszących się do funkcjonowania systemu kaucyjnego. Rozważane jest m.in. doprecyzowanie w ustawie o VAT, iż w zakresie opakowań jednorazowego użytku kaucja pobierana przez jednostki handlowe od konsumentów nie powinna być obciążona VAT. Ma być jasne dla uczestników systemu, że VAT powinien być objęty rozliczeniem w przypadku niezwróconych do systemu opakowań szklanych (butelek) wielokrotnego użytku i ich odpadów.

Jednocześnie, jednym z rozważanych postulatów jest wprowadzenie rozwiązania zakładającego, że kaucja niejako ma podążać w tych przypadkach za produktem (czyli pojawiać się na kolejnych etapach obrotu), co ma ograniczyć utrudnienia wskazywane przez podatników będących uczestnikami systemu.

Zapowiedzi obu Ministerstw dają nadzieję, że wkrótce przepisy dotyczące samego systemu kaucyjnego, jak i zmian do ustawy o VAT w tym zakresie, staną się bardziej klarowne dla uczestniczących w nim podatników VAT. Jest to ważne, ponieważ pozostało zaledwie 8 miesięcy bieżącego roku na analizę nowych przepisów i identyfikację obowiązków ciążących na podatnikach VAT w tym zakresie oraz dostosowanie zasad rozliczeń VAT.