Nowy projekt ustawy o fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna to instytucja funkcjonująca już od lat za granicą. Wprowadzenie jej do polskiego porządku prawnego ma stanowić odpowiedź na wyzwania polskich firm rodzinnych planujących sukcesję. Obecnie, właściciele firm rodzinnych mogą przeprowadzać sukcesję w klasycznej formie korzystając z niedoskonałych rozwiązań. W ramach prowadzonych przez nas od lat projektów sukcesyjnych (w tym przy tworzeniu Konstytucji Rodzinnych) bardzo mocno odczuwaliśmy brak tego instrumentu prawnego w Polsce. Rodziny, którym zależało na zabezpieczeniu integralności rodzinnego biznesu nie były w stanie zabezpieczyć się w 100% przed ryzykiem rozproszenia kapitału i jego przejścia w obce ręce. Fundacja rodzinna daje natomiast firmom rodzinnym realną gwarancję zachowania niepodzielonej firmy rodzinnej w rodzinnych rękach przez pokolenia.

Niewątpliwie, opublikowany kilka dni temu projekt jest bardzo atrakcyjny dla firm, które chcą w długiej perspektywie zachować rodzinny charakter.

Zgodnie z założeniami projektu, fundacja rodzinna to osoba prawna utworzona w celu gromadzenia majątku, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Fundacja rodzinna będzie wspierać wielopokoleniową sukcesję poprzez akumulację kapitału zapewniając środki na pokrycie bieżących potrzeb członków rodziny przy jednoczesnym zachowaniu wartości kluczowych dla rodziny.

Podstawowe założenia związane z wprowadzeniem fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego opisywaliśmy w poprzednich artykułach dostępnych na naszej stronie internetowej. W szczególności:

• sukcesja w modelu fundacji rodzinnej odbywać się będzie tylko raz przy jej utworzeniu przez fundatora, którym mogą być osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych;
• w ramach fundacji rodzinnej nie będzie wspólników, co pozwoli uniknąć ryzyka zbycia lub utraty praw majątkowych do firmy, a więc umożliwi zachowanie jej rodzinnego charakteru;
• beneficjentami fundacji rodzinnej będą mogły być osoby fizyczne lub organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego;
• fundacja rodzinna będzie miała trzy organy: zarząd, radę nadzorczą (dawniej rada protektorów) oraz zgromadzenie beneficjentów;
• fundacja będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą w ściśle określonym zakresie.
  

Poprzednie artykuły dostępne są pod poniższymi linkami:

Projekt ustawy o fundacji rodzinnej – czas na konsultacje publiczne

Projekt ustawy o fundacji rodzinnej – podsumowanie konsultacji publicznych

 

W najnowszym projekcie ustawy wprowadzono dodatkowe zmiany, które zwiększają atrakcyjność tego instrumentu sukcesji. Najważniejsze zmiany opisaliśmy poniżej.

1. Niezbywalność praw i obowiązków fundatora i beneficjentów

W nowym projekcie ustawy wskazano bezpośrednio, że prawa i obowiązki zarówno fundatora, jak i beneficjentów są niezbywalne. Dotychczasowe brzmienie projektu budziło w tym zakresie szereg wątpliwości. Niezbywalność praw i obowiązków gwarantuje, że majątek rodzinny wniesiony do fundacji zachowa swój integralny charakter i pozostanie w rękach rodziny.

2. Możliwość zrzeczenia się uprawnień przez fundatora

Dodatkowo, projekt ustawy dopuszcza możliwość zrzeczenia się uprawnień przez fundatora oraz upoważnienia innej osoby do ich wykonywania. Wprowadzenie takiej możliwości przez projektodawcę wydaje się kluczowe dla istoty funkcjonowania fundacji rodzinnych. Dzięki tej zmianie, fundator w statucie będzie mógł zrzec się swoich uprawnień tak, aby mieć równe prawa co pozostali beneficjenci.

Planowanie sukcesji odbywa się często w szerszym gronie, z udziałem beneficjentów. W wielu przypadkach, zwłaszcza w sytuacji, gdy zasady sukcesji są wypracowywane w ramach konsensusu międzypokoleniowego, zrzeczenie się uprawnień przez fundatora będzie konieczne, aby sukcesorzy mieli pewność, że wspólne ustalenia są wiążące i nie mogą być jednostronnie zerwane. Taka decyzja może zabezpieczać nie tylko beneficjentów, ale również samego fundatora przed podejmowaniem nieracjonalnych decyzji np. na skutek podupadania na zdrowiu pod koniec życia.

Możliwe będzie także zrzeczenie się uprawnień z zastrzeżeniem warunku lub terminu np. na wypadek śmierci któregokolwiek z pozostałych fundatorów. Takie rozwiązania są praktykowane za granicą i pozwalają ograniczyć ryzyka związane z możliwością pokrzywdzenia beneficjentów zmarłego fundatora przez fundatorów pozostających przy życiu.

3. Zasady funkcjonowania organów fundacji rodzinnej

W nowym projekcie zliberalizowano zasady powoływania i odwoływania organów fundacji rodzinnej. Projekt ustawy określa ogólne zasady powoływania i odwoływania organów, ale dopuszcza możliwość wprowadzenia odmiennych zasad w statucie fundacji. Fundator w statucie będzie mógł zatem dowolnie ustalić zasady kształtowania składu organów np. przyznając uprawnienie do powoływania organów konkretnym osobom. Złagodzenie zasad kształtowania składu organów zasługuje na uznanie, jednak w tym zakresie wciąż widzimy konieczność doprecyzowania przepisów.

Projektodawca zrezygnował z bezwzględnego wymogu kworum na zgromadzeniu beneficjentów, jednak pozostawił ten wymóg w sprawach związanych z powoływaniem i odwoływaniem członków zarządu i rady nadzorczej. Złagodzenie wymogu kworum jest dobrym krokiem ze strony projektodawcy, jednak to głównie w sprawach powoływania i odwoływania organów wymóg kworum budzi największe wątpliwości. Brak możliwości zebrania odpowiedniego kworum ze względu na dużą liczebność zgromadzenia beneficjentów (co szczególnie może mieć miejsce po upływie wielu lat od utworzenia fundacji rodzinnej) może utrudniać powołanie członków zarządu i doprowadzić do paraliżu funkcjonowania fundacji. Z tego względu w naszej ocenie ustawodawca powinien rozważyć dalej idące zmiany polegające na uelastycznieniu wymogu kworum w sprawach dotyczących kształtowania składu organów np. poprzez umożliwienie podjęcia decyzji w tej sprawie na kolejnym zgromadzeniu, na którym wymóg kworum nie będzie miał zastosowania.

4. Zachowek

Zgodnie z najnowszym projektem ustawy, przy obliczaniu zachowku konieczne będzie doliczenie do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej, bądź mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej (nie więcej niż do wysokości funduszu założycielskiego).

Projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego przewiduje jednak wyjątki od doliczenia do spadku, w tym upływ ponad 10 lat pomiędzy wniesieniem mienia do fundacji rodzinnej a otwarciem spadku, chyba że fundacja jest spadkobiercą.

Jednocześnie, świadczenia z fundacji rodzinnej zaliczane będą na należny uprawnionemu zachowek.

5. Darowizny na rzecz fundacji rodzinnej

W nowym projekcie ustawy zrezygnowano z ograniczenia kręgu osób, które mogą dokonywać darowizn na rzecz fundacji rodzinnej. Dzięki temu, teoretycznie możliwe będzie przekazywanie majątku na rzecz fundacji darowizną przez dalszą rodzinę, osoby pozostające w nieformalnych związkach, przyjaciół rodziny, a także przez osoby prawne lub fundacje założone za granicą. Jednakże, biorąc pod uwagę, że takie darowizny co do zasady zwiększają poziom opodatkowania wypłat na rzecz beneficjentów, przyjęcie takiej darowizny przez fundację rodzinną może nie być dla rodziny opłacalne.

6. Rozwiązanie fundacji rodzinnej

Projekt na nowo formułuje przesłanki rozwiązania fundacji rodzinnej. Przepisy przewidują między innymi dowolność ustalania przesłanek rozwiązania fundacji w statucie. Zrezygnowano także z bezwzględnego uprawnienia fundatora do rozwiązania fundacji. Na gruncie projektu, statut wciąż może przewidywać, że takie oświadczenie fundatora powinno skutkować rozwiązaniem fundacji, ale można całkowicie z niego zrezygnować.

7. Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Opublikowany projekt ustawy o fundacji rodzinnej zakłada wprowadzenie istotnych zmian również do ustaw podatkowych. Zgodnie z projektem w obszarze:

• ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych

Fundacja rodzinna korzysta ze zwolnienia podmiotowego w podatku CIT o ile nie prowadzi działalności w zakresie innym niż wskazany w ustawie. Niemniej powstanie zobowiązania podatkowego w CIT (jako wyjątek od zwolnienia podmiotowego) uzależnione jest od „wypłaty” (dystrybucji) świadczenia lub mienia wydanego w związku z rozwiązaniem fundacji. Takie zdarzenia są objęte jest opodatkowaniem stawką w wysokości 15% od przychodu odpowiadającego wartości świadczenia przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio albo przychodu odpowiadającego wartości przekazanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Co istotne projektowane przepisy nie zawierają ani w przypadku wypłaty świadczenia, ani – co bardziej istotne – w przypadku likwidacji fundacji, możliwości pomniejszenia przychodu lub rozpoznania jako kosztów podatkowych wydatków poniesionych przez fundatora na mienie wniesione do fundacji.

Podatek z tytułu świadczenia lub wydania mienia będzie podlegał zapłacie w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym świadczenie lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej zostało przekazane lub postawione do dyspozycji.

Dodatkowo Fundacja rodzinna będzie obowiązana składać do urzędu skarbowego deklarację o wysokości dochodu (przychodu) osiągniętego w roku podatkowym ‒ w terminie do końca trzeciego miesiąca roku następnego po tym roku podatkowym.

• ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych

Przychód z tytułu świadczenia lub mienia otrzymanego w związku z rozwiązaniem Fundacji zaliczony został do katalogu przychodów z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 UPIT.

Stawka opodatkowania ma wynieść 15%, jednak w stosunku do przychodów otrzymanych przez fundatora lub beneficjenta, będącego w stosunku do fundatora osobą najbliższą (o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn) zastosowanie znajduje zwolnienie z opodatkowania podatkiem PIT. W sytuacji, gdy do otrzymania świadczenia lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji są również osoby, które nie zostały wymienione w ww. art. 4a ust. 1 ustawy, w stosunku do fundatora oraz osób mu najbliższych zwolnienie stosuje się do części przychodów zgodnie z proporcją określoną w ustawie o fundacji rodzinnej, według stanu na dzień otrzymania przychodu.

• ustawy o spadkach i darowiznach

Projektodawca zdecydował o wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia oraz nabycia mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej albo fundacji rodzinnej w organizacji.
W konsekwencji należy uznać, że ewentualna dystrybucja zysków (świadczeń) z fundacji lub wydanie mienia, choć może być opodatkowane podatkiem dochodowym, to nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

• proceduralnym - Ordynacja podatkowa

Zgodnie z zapisami projektu ustawy fundacja rodzinna oraz fundacja rodzinna w organizacji odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z fundatorem za zaległości podatkowe fundatora powstałe przed ustanowieniem tej fundacji, jednak tylko do wartości majątku wniesionego przez fundatora.

Wszystkie powyższe kwestie oraz pozostałe zagadnienia związane z najnowszym projektem ustawy przedstawimy Państwu także na nadchodzącym webinarze poświęconym nowej regulacji. Zachęcamy do śledzenia naszej aktywności oraz udziału w bezpłatnych wydarzeniach, które pozwolą lepiej zapoznać się z tematyką fundacji rodzinnych.

Deloitte Private od początku prac nad ustawą aktywnie uczestniczy w procesie jej tworzenia, przedstawiając projektodawcy wizję udanej sukcesji z perspektywy wyzwań z jakimi mierzą się obecnie nasi klienci będący właścicielami firm rodzinnych. Ogromna większość istotnych uwag o charakterze prawnym zgłaszanych przez Deloitte na poprzednich etapach prac legislacyjnych została uwzględniona w najnowszym projekcie. To bardzo dobra wiadomość, zarówno dla naszego zespołu jak i dla przyszłych uczestników procesu sukcesji. Uważamy, że kolejny projekt ustawy znacznie lepiej adresuje potrzeby i wyzwania firm rodzinnych, jednak zarówno pod kątem prawnym jak i podatkowym wciąż wymaga drobnych poprawek.

Ze szczegółową listą uwag Deloitte wraz z informacją o ich uwzględnieniu bądź nieuwzględnieniu można zapoznać się na stronie RCL pod tym linkiem.