Mechanizm IPCEI – zasady funkcjonowania

Mechanizm IPCEI (Important Projects of Common European Interest) umożliwia udzielenie wsparcia przekraczającego wartości dostępne w oparciu o inne instrumenty pomocowe i skierowany jest do istotnych, międzynarodowych projektów zwiększających konkurencyjność gospodarki Unii Europejskiej, wspierających zrównoważony wzrost gospodarczy oraz m.in. tworzenie nowych miejsc pracy.

Podstawą prawną mechanizmu IPCEI jest Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej – art. 107 ust. 3 lit. b, uznający pomoc przeznaczoną na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania za zgodną z rynkiem wewnętrznym UE. Mechanizm działania IPCEI został doprecyzowany w Komunikacie Komisji Europejskiej z dnia 30 grudnia 2021 r. (2021/C 528/02) Kryteria analizy zgodności z rynkiem wewnętrznym pomocy państwa na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania (Komunikat), określającym zasady oraz wymagania, jakie musi spełnić projekt, aby mógł ubiegać się o wsparcie.

Podstawowe zasady mechanizmu IPCEI

Mechanizm IPCEI stanowi formę udzielania pomocy publicznej, w której finansowanie co do zasady zaangażowane powinny być co najmniej cztery państwa członkowskie (wyjątkowy charakter projektu może uzasadnić wyjątek od tej reguły). Korzyści wynikające z realizacji projektu muszą być jasno zdefiniowane, konkretne, identyfikowalne oraz rozciągać się na większą część UE. Przedsięwzięcia powinny być realizowane na dużą skalę dzięki utworzeniu konsorcjum podmiotów reprezentujących różne kraje członkowskie. Istotnym jest również fakt, że projekty muszą być współfinansowane przez beneficjenta.

Co do zasady, projekty współfinansowane powinny być z budżetów państw członkowskich, a wysokość wsparcia może przekraczać wartości określone w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym.

Realizacja projektów IPCEI wymaga pozyskania odpowiedniej zgody Komisji Europejskiej. Państwa członkowskie, we współpracy z zainteresowanymi podmiotami (przedsiębiorstwa, jednostki naukowo – badawcze) w specjalnym procesie powiadamiania powinny udowodnić, że zgłaszany projekt spełnia kryteria uznania za nadrzędny interes europejski, a projekty nie będą realizowane wyłącznie pod wpływem sił rynkowych. Zgodnie z treścią Komunikatu, wniosek o objęcie projektu mechanizmem IPCEI musi dotyczyć pojedynczego projektu, który został jasno opisany pod względem celów i warunków realizacji, w tym uczestników oraz źródeł finansowania. Za kwalifikowalny Komisja może również uznać projekt zintegrowany, tzn. grupę pojedynczych projektów mających taki sam cel i opartych na spójnym podejściu systemowym, ujętych w ramach wspólnej struktury, planu działania lub programu.

Proces tworzenia inicjatyw IPCEI zakłada kilka etapów:

1. Etap składania propozycji projektów na poziomie krajowym w ramach otwartej procedury konkursowej.
2. Etap preselekcji na poziomie krajowym dotyczący wyboru przez państwa członkowskie projektów najlepiej wpisujących się w dany łańcuch wartości. Wybór projektu na etapie krajowym rozpoczyna formalną procedurę na poziomie Komisji Europejskiej celem nadania projektowi statusu IPCEI i tym samym możliwości ewentualnego dofinansowania przez państwo członkowskie.
3. Etap prenotyfikacji, w którym KE prowadzi dialog z państwami członkowskimi dotyczący zgłoszonych dokumentów prenotyfikacyjnych.
4. Etap notyfikacyjny, który rozpoczyna się złożeniem wniosku notyfikacyjnego i obejmuje analizę złożonej dokumentacji i wewnętrzne konsultacje w ramach Komisji Europejskiej. Pozytywne zakończenie procesu notyfikacji pozwala na objęcie projektu zasadami określonymi dla mechanizmu IPCEI.
5. Etap udzielania finansowania na poziomie krajowym – po pomyślnym zakończeniu procedury notyfikacji uczestnicy bezpośredni IPCEI mogą ubiegać się o dofinansowanie w ramach procedur uruchamianych na poziomie krajowym.

Strategiczne łańcuchy wartości

W marcu 2018 r. powołano Forum Strategiczne w sprawie IPCEI - grupę ekspertów wysokiego szczebla, której zadaniem jest identyfikacja tzw. kluczowych strategicznych łańcuchów wartości w Europie oraz zaproponowanie wizji wspólnych działań oraz inwestycji między państwami członkowskimi UE i przemysłem, które mogą być finansowane w oparciu o zasady określone dla mechanizmu IPCEI.

Forum zidentyfikowało następujące strategiczne łańcuchy wartości:

• czyste, połączone i autonomiczne pojazdy,
• inteligentne zdrowie,
• przemysł niskoemisyjny,
• technologie i systemy wodorowe,
• przemysłowy Internet Rzeczy,
• cyberbezpieczeństwo.

Uznano również trzy dodatkowe strategiczne łańcuchy wartości dotyczące baterii, wysokowydajnych systemów obliczeniowych oraz mikroelektroniki, jednak ze względu na trwające już, skoordynowane inicjatywy, konkretne rekomendacje dla tych łańcuchów nie zostały wydane. Wszystkie projekty realizowane w ramach mechanizmu IPCEI powinny wpisywać się w zidentyfikowane strategiczne łańcuchy wartości i w opracowane przez Forum Strategiczne rekomendacje.

Warunki, które spełniać muszą projekty wspierane w ramach mechanizmu IPCEI

Wsparcie w ramach mechanizmu IPCEI mogą uzyskać projekty uznane za znaczące zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, a w szczególności:

• charakteryzujące się wysokim poziomem innowacyjności,
• o dużej skali bądź szerokim zakresie lub związane ze znacznym poziomem ryzyka technologicznego i/lub finansowego,
• pozytywnie wpływające na środowisko i przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności europejskiego przemysłu.
  
  

Zasadniczo w ramach mechanizmu IPCEI możliwe jest wsparcie następujących typów projektów:

Projekty wyraźnie innowacyjne lub wnoszące istotną wartość dodaną w swojej dziedzinie w świetle najnowszych osiągnięć w danym sektorze.

Projekty umożliwiające rozwijanie nowych produktów bądź usług o wysokiej wartości badawczej i innowacyjnej lub wprowadzenie całkowicie innowacyjnych procesów produkcyjnych. Pozbawione innowacyjnego wymiaru regularne modernizacje istniejących instalacji i tworzenie nowych wersji istniejących produktów nie kwalifikują się jako pierwsze zastosowanie w przemyśle*.

Projekty wykazujące duże znaczenie dla strategii UE w zakresie środowiska, klimatu, energii (w tym bezpieczeństwa dostaw energii), transportu, zdrowia, przemysłu lub dziedziny cyfrowej, albo wnoszące znaczny wkład w rynek wewnętrzny, w tym w odniesieniu do tych sektorów, ale bez ograniczania wyłącznie do nich, finansowane do czasu uzyskania pełnej operacyjności od momentu powstania.

*Pierwsze zastosowanie w przemyśle oznacza w tym przypadku rozbudowę instalacji pilotażowych, zakładów demonstracyjnych lub opracowanie całkowicie nowej aparatury i urządzeń w ramach etapów następujących po etapie linii pilotażowej, w tym fazę testów oraz zwiększanie skali produkcji seryjnej, ale nie zastosowanie do produkcji masowej ani działalności handlowej.

Finansowanie

Wysokość wsparcia w ramach projektów IPCEI określana jest w oparciu o stwierdzoną lukę w finansowaniu w odniesieniu do kosztów kwalifikowalnych projektu i w uzasadnionych przypadkach może wynieść nawet do 100% kosztów kwalifikowalnych.

Luka finansowa to różnica między dodatnimi i ujemnymi przepływami pieniężnymi w trakcie realizacji inwestycji, zdyskontowanymi do bieżącej wartości w oparciu o odpowiedni czynnik dyskontowy odzwierciedlający stopę zwrotu, jaką beneficjent musi uzyskać, aby zrealizować projekt, w szczególności pod kątem istniejącego ryzyka.

Pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji projektów w ramach mechanizmu IPCEI może być łączona z finansowaniem unijnym lub inną pomocą państwa pod warunkiem, że całkowita kwota finansowania publicznego przyznanego w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowalnych nie przekracza najbardziej korzystnej stopy finansowania określonej w mających zastosowanie przepisach prawa unijnego.

• Koszty przygotowania studiów wykonalności, w tym wstępne badania techniczne, oraz koszty uzyskania pozwoleń niezbędnych do realizacji projektu.
• Koszty aparatury i sprzętu, w tym instalacji i pojazdów transportowych w zakresie i przez okres, w jakim są one wykorzystywane na potrzeby projektu. Jeśli aparatura i sprzęt nie są wykorzystywane na potrzeby projektu przez cały okres ich użytkowania, za koszty kwalifikowalne uznaje się tylko koszty amortyzacji odpowiadające okresowi realizacji projektu obliczone na podstawie dobrych praktyk księgowych.
• Koszty nabycia (lub budowy) budynków, infrastruktury i gruntów w zakresie i przez okres, w jakim są one wykorzystywane na potrzeby projektu. W przypadku, gdy koszty te ustalane są w oparciu o koszty przekazania na zasadach komercyjnych lub faktycznie poniesione koszty kapitałowe, od luki w finansowaniu należy odjąć - ex ante bądź ex post - wartość końcową gruntów, budynków lub infrastruktury.
• Koszty uzyskania, walidacji i obrony patentów i innych wartości niematerialnych i prawnych, w tym koszty badań wykonywanych na podstawie umowy, wiedzy i patentów zakupionych lub użytkowanych na podstawie licencji udzielonej przez źródła zewnętrzne w warunkach pełnej konkurencji oraz koszty doradztwa i równorzędnych usług wykorzystywanych wyłącznie na potrzeby projektu.
• Koszty personelu i administracyjne (w tym koszty pośrednie) poniesione bezpośrednio w związku z działalnością badawczą, rozwojową i innowacyjną, w tym dotyczącą pierwszego zastosowania w przemyśle, bądź - w przypadku projektów infrastrukturalnych - poniesione w trakcie budowy tej infrastruktury.
• Wydatki kapitałowe i operacyjne (dla projektów dotyczących pierwszego zastosowania w przemyśle) w zakresie i przez okres wykorzystany na realizację projektu, o ile wspomniane zastosowanie w przemyśle wynika z działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej oraz o ile ono samo zawiera znaczący element B+R+I, który jest integralną i niezbędną częścią pomyślnej realizacji projektu. Wydatki operacyjne muszą być związane z tym właśnie elementem projektu.
• Inne koszty, takie, jak koszty materiałów, zaopatrzenia i podobnych produktów niezbędnych do realizacji projektu. W uzasadnionych przypadkach akceptowane mogą być również inne koszty, jeśli są one nierozłącznie powiązane z realizacją projektu, z wyjątkiem kosztów operacyjnych.
   

Dotychczasowe i nowe projekty IPCEI oraz udział Polski

Komisja Europejska zatwierdziła dotychczas 3 inicjatywy IPCEI:

• IPCEI on Batteries, IPCEI on Batteries II (European Battery Innovation) – projekty w zakresie rozwoju zaawansowanych materiałów oraz produkcji ogniw, modułów i systemów, a także dostosowanych oprogramowania oraz systemów i rozwiązań testowych.
• IPCEI on Microelectronics – projekty dotyczące energooszczędnych chipów, półprzewodników mocy, czujników, zaawansowanego sprzętu optycznego i materiałów złożonych.

Do akceptacji Komisji Europejskiej (proces akceptacji trwa) zgłoszone zostały następujące inicjatywy:

• IPCEI on Hydrogen – projekty dotyczące produkcji wodoru ze źródeł odnawialnych i niskoemisyjnych, przechowywanie, przesył i dystrybucja wodoru oraz zastosowanie wodoru, zwłaszcza w sektorach przemysłowych. W pierwszym kwartale 2022 r. odbył się etap preselekcji na poziomie krajowym.
• IPCEI on Microelectronics II – projekty dotyczące projektowanie procesorów i układów scalonych dla sztucznej inteligencji, chipów dla komunikacji i łączności, rozwoju technik mikromontażu dla heterogenicznej integracji, podłoży półprzewodnikowych dla radiotechniki i elektroniki mocy. Dokumenty prenotyfikacyjne zostały złożone w grudniu 2021 r., trwa proces ich analizy i akceptacji.
• IPCEI on Next Generation Cloud Infrastructure and Services – projekty w zakresie infrastruktury, oprogramowania pośredniczącego i możliwości usługowych w zakresie technologii chmurowych. Dokumenty notyfikacyjne zostały złożone w marcu 2022 r., zakończenie etapu notyfikacji spodziewane jest we wrześniu 2022 r.

Polska przystąpiła do wszystkich dotychczasowych inicjatyw (z wyłączeniem pierwszego programu IPCEI on Microelectronics) oraz zadeklarowała chęć współpracy w ramach nowego IPCEI Health, którego celem jest wdrożenie projektów będących przedmiotem wspólnego europejskiego zainteresowania w obszarze zdrowia. Zgodnie z tekstem podpisanej deklaracji oraz prowadzonych dotychczas negocjacji, planowany zakres tematyczny projektów obejmie:

• innowacyjne i proekologiczne technologie oraz procesy produkcji produktów leczniczych,
• innowacje w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i choroby rzadkie, a także wyzwania w zakresie pojawiających się zagrożeń dla zdrowia,
• rozwój terapii komórkowych i genowych, w tym procesów i technologii produkcji,
• projekty dotyczące cyfrowych rozwiązań w obszarze zdrowia, wyrobów medycznych i medtech.
  
  

W najbliższym czasie spodziewane jest otwarcie naboru projektów IPCEI Health na poziomie krajowym w ramach. Nabór odbędzie się w formie otwartej procedury konkursowej. Dla polskich firm jest to odpowiedni moment, aby rozpocząć opracowywanie założeń potencjalnych projektów, zdefiniować potencjalne korzyści wynikające z ich realizacji oraz rozważyć potencjalny skład konsorcjum.