Nowe podejście do kalkulacji szoków regulacyjnych IRRBB

Motywacją do napisania niniejszego artykułu było opublikowanie przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego (ang. BCBS), pracujący przy Banku Rozrachunków Międzynarodowych, dokumentu konsultacyjnego dotyczącego ryzyka stopy procentowej w księdze bankowej (IRRBB). We wspomnianym powyżej dokumencie przedstawiona została nowa metodyka kalkulacji sześciu nadzorczych scenariuszy szokowych dla ryzyka stopy procentowej. Przedstawione zostały też wyniki zastosowania nowego podejścia, tj. wielkości szoków dla wybranych walut.

BCBS nie jest organizacją nadzorczą wobec instytucji finansowych, czy to na rynku europejskim, czy światowym. Jest to podmiot ekspercki, który przygotowuje propozycje rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem i kapitałem w sektorze bankowym. Celem organizacji jest poprawa jakości i standaryzacja procesów związanych z zarządzaniem ryzykiem.

Dla praktyków z zakresu regulacji ryzyka oczywistym jest, że końcowe propozycje wypracowane przez BCBS z dużym prawdopodobieństwem zostaną zaimplementowane przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (ang. EBA) i ostatecznie będą obowiązywać również w Polsce. Podobny proces przygotowywania wytycznych z zakresu ryzyka miał już miejsce w poprzedniej wersji pakietu regulacji dot. IRRBB i CSRBB, a także dla innych regulacji z zakresu zarządzania ryzykiem.

Schemat procesu wdrażania regulacji z zakresu ryzyka:

Wielkość szoków regulacyjnych dla stopy procentowej jest tematem ważnym dla banków. Szoki te są wykorzystywane w nadzorczym teście wartości odstających (ang. SOT), zarówno dla miary wartości kapitału ekonomicznego (ang. EVE), jak i dla miary wyniku odsetkowego netto (ang. NII). Przekroczenie limitów określonych w SOT musi być zgłoszone do nadzorcy, który może oczekiwać od banków określonych działań mających na celu ograniczenie ekspozycji na ryzyko.

Proces wyznaczania wartości szoków dla poszczególnych walut w obecnie funkcjonujących rekomendacjach EBA dot. IRRBB, który został pierwotnie zaproponowany przez BCBS w 2016 roku jest wieloetapowy i w uproszczeniu został przedstawiony w punktach poniżej.

1. Wyznaczenie wartości średnich stóp procentowych dla danej waluty:

1.1. Przygotowanie szeregów czasowych z okresu od stycznia 2000 roku do grudnia 2015 roku, prezentujących wielkości stóp procentowych w różnych tenorach (terminach zapadalności) N, gdzie N=3M, 6M, 1Y, 2Y, 5Y, 7Y, 10Y, 15Y lub 20Y;

1.2. Wyznaczenie średniej arytmetycznej stóp procentowych dla danej waluty CCY z każdego tenoru N w danym dniu obserwacji T;

1.3. Wyznaczenie średniej wartości dla danej waluty CCY dla wszystkich obserwacji T ze średnich wartości stóp procentowych, policzonej w punkcie powyżej.

Poniżej przedstawiono wyliczone przez BCBS średnie wartości stóp procentowych dla wybranych walut:

2. Wyznaczenie globalnego parametru szoku dla wszystkich walut:

2.1. Wyznaczenie szeregu względnych sześciomiesięcznych zmian poziomu stóp procentowych (wyrażonych w procentach, a nie w punktach procentowych czy punktach bazowych) dla każdego z tenorów N;

2.2. Dla każdego tenoru N wyznaczenie średniej arytmetycznej z wartości bezwzględnej 1-wszego i 99-tego percentyla zmian policzonych w punkcie powyżej;

2.3. Wyznaczenie wartości parametru szoku dla krótkoterminowych stóp procentowych poprzez policzenie średniej wartości ze średnich wyznaczonych w punkcie (2.2) dla tenorów N=3M, 6M, 1Y;

2.4. Wyznaczenie wartości parametru szoku dla średnioterminowych stóp procentowych poprzez policzenie średniej wartości ze średnich wyznaczonych w punkcie (2.2) dla tenorów N=2Y, 5Y, 7Y;

2.5. Wyznaczenie wartości parametru szoku dla długoterminowych stóp procentowych poprzez policzenie średniej wartości ze średnich wyznaczonych w punkcie (2.2) dla tenorów N=10Y, 15Y, 20Y;

2.6. Wyznaczenie parametrów szoku, tj. jednej wartości odpowiednio dla stóp krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, poprzez policzenie średniej ważonej PKB wyrażonego w sile nabywczej, ze wszystkich walut, z wartości policzonych odpowiednio w punktach (2.4), (2.5) i (2.6);

2.7. Wyznaczenie końcowych wartości globalnego parametru szoku zgodnie z następująca logiką:

- Szok Równoległy = średnia z szoków krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych;

- Szok Krótki = szok stóp krótkoterminowych;

- Szok Długi = szok stóp długoterminowych.

Poniżej przedstawiono wyliczone przez BCBS globalne parametry szoku stosowane do wszystkich walut:

3. Wyznaczenie końcowej wartości szoku (dla scenariusza zmian równoległych):

3.1. Wyznaczenie wielkości szoku w punktach bazowych poprzez przemnożenie średniego poziomu stóp procentowych wyznaczonych w punkcie (1.3) przez parametr globalnego szoku dla szoku równoległego wyznaczonego w punkcie (2.7);

3.2. Zaokrąglenie powyżej wartości do 50 punktów bazowych;

3.3. Zastosowanie wartości dolnego pułapu wielkości szoku wynoszącego 100 punktów bazowych i górnego pułapu wynoszącego 500, 400, 200 punktów bazowych, odpowiednio dla szoku Krótkiego, Równoległego, Długiego.

Poniżej przedstawiono wielkości obecnie funkcjonujących szoków, które zostały policzone zgodnie z powyższą metodologią i opublikowane przez EBA.

Wartości w punktach bazowych

W momencie wdrożenia, kiedy powszechne było zjawisko niskich lub ujemnych stóp procentowych, przedstawione szoki wydawały się bardzo konserwatywne a prawdopodobieństwo ich wystąpienia niskie. Kolejne lata pokazały jednak, że przekonanie to było błędne.

Po 2020 roku światowa gospodarka doświadczyła wielu nadzwyczajnych zdarzeń – jak chociażby pandemia COVID-19 – które przełożyły się na zdecydowane działania w zakresie polityki monetarnej oraz na wysoką zmienność rynkowych stóp procentowych. Po serii obniżek stóp procentowych, w celu pobudzenia gospodarki w pandemii, nastąpiło gwałtowne, dawno nieobserwowane zwiększanie poziomu kosztu pieniądza.

Poniższa tabela przedstawia rzeczywistą, historyczną zmienność dla średnioterminowej (termin zapadalności równy 12 miesięcy) rynkowej stopy procentowej dla poszczególnych walut, która miała miejsce w ciągu 12 miesięcy 2022 roku:

 
Wartości w punktach bazowych.

Jak widać, obserwowane w tym okresie zmiany stóp procentowych zdecydowanie przekroczyły założone przez regulatora wartości scenariuszy szokowych. W przypadku walut takich jak USD czy CHF obserwowano dwukrotnie wyższą zmienność. Należy jednak zauważyć, że powyższa analiza opiera się na jednym tylko terminie zapadalności, podczas gdy zmienność liczona przez BCBS uśredniała wszystkie terminy, również te zdecydowanie dłuższe.

W związku z powyższym nie dziwi fakt, iż BCBS podjął się przygotowania nowych propozycji szoków regulacyjnych, które uwzględniałyby również ostatnie zawirowania rynkowe.

Nowe podejście proponowane przez BCBS wprowadza zmiany w kilku obszarach. Pierwszą i zarazem najbardziej oczywistą zmianą było wydłużenie okna czasu, które powinno być wykorzystane w kalkulacjach. Proponowane jest bowiem wykorzystanie danych od stycznia 2000 do grudnia 2022 roku. Celem jest oczywiście zwiększenie liczby obserwacji, co skutkować będzie bardziej miarodajnym wynikiem oraz uwzględnienie ostatnio obserwowanej, wysokiej zmienności stóp procentowych.

Kolejną istotną zmianą było wdrożenie całkowicie nowej formuły do kalkulacji szoków. Zrezygnowano z kalkulacji średniego oprocentowania we wszystkich tenorach w całym horyzoncie analizy i następnie aplikowania względnego szoku na tę wartość. Podejście to było mało intuicyjne, przede wszystkim dlatego, iż podwójne uśrednianie poziomu stopy procentowej (w czasie i po tenorach) skutkowało tym, że końcowa wartość była trudna w interpretacji. Problemem było również to, że poprzednie podejście zakładało wyznaczenie względnych zmian stóp procentowych. Takie podejście jest bardzo wrażliwe na bazowy poziom stóp, przez co może znacząco zniekształcać końcowe wyniki. W przykładzie przedstawionym przez BCBS spadek poziomu stóp procentowych z 0,02% do 0,001% (bezwzględna zmiana o 1,9 punktu bazowego) oznaczałby względny spadek o 95%, a analogiczna zmiana o 19 punktów bazowych z poziomu 5,5% do 5,519% oznaczałaby zmianę tylko o 0,35%. Powyższe skłoniło BCBS do zaproponowania podejścia, które opiera się na zmianach bezwzględnych, a nie względnych.

Formuła na wyznaczenie wielkości szoku w nowym proponowanym podejściu jest prosta i intuicyjna. Polega na wyznaczeniu dla każdego analizowanego dnia, dla każdego tenoru, bezwzględnej 6-miesięcznej zmiany poziomu stóp procentowych (wyrażonej w punktach bazowych). Następnie liczona jest średnia po terminach zapadalności, a w kolejnym kroku liczona jest wartość absolutna z tych średnich zmian. Ostatnim etapem jest wskazanie 99,9-tego percentyla (wzrost z poziomu 99 percentyla) ze średnich zmian.

Pozostałe założenia dotyczące m.in. zaokrąglenia do 50 punktów bazowych oraz minimalnych i maksymalnych wartości szoków pozostały niezmienione.

W dokumencie konsultacyjnym przygotowanym przez BCBS autorzy przedstawili wyniki nowego podejścia do kalkulacji scenariuszy szokowych. Poniżej znajdują się wyniki dla walut EUR, USD i CHF przygotowane przez Komitet:

Wartości w punktach bazowych

Jak widać, obserwowany jest nieznaczny wzrost, o 50 punktów bazowych, wartości szoków dla walut EUR i CHF. Wartość dla USD pozostała na niezmienionym poziomie. Powyższe wyniki są pewnym zaskoczeniem, gdyż w zespole Deloitte spodziewaliśmy się większego wpływu opisywanej zmiany.

Bazując na przedstawionym przez BCBS algorytmie, w zespole Deloitte oszacowaliśmy nowy szok stopy procentowej dla PLN. W naszych przeliczeniach do wyznaczenia zmian stóp procentowych bazowaliśmy na zerokuponowej krzywej stóp procentowych dla PLN, zbudowanej z kwotowań stawek WIBOR, a także kontraktów FRA i IRS. Wykorzystywany przez nas szereg czasowy zaczynał się od października 2000 roku. Należy jednak zaznaczyć, iż nie dla każdej obserwacji dostępne były wszystkie terminy zapadalności. W związku z powyższym jest to jedynie estymacja możliwej wielkości szoku, jaka występować może w przyszłości dla PLN.

Otrzymane wyniki przedstawiono poniżej:

Wartości w punktach bazowych

Nasze oszacowania wskazują na gwałtowny wzrost wartości szoku dla krajowej waluty. Obecnie stosowaną wartość 250 punktów bazowych, zgodnie z nową propozycją, zastąpiłaby wartość 400 punktów bazowych. Scenariusz stresowy byłby jeszcze bardziej dotkliwy, gdyby nie górne ograniczenie proponowane przez Komitet. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż BCBS dopuszcza wykorzystywanie innych niż proponowane ograniczeń, jeśli lokalny regulator uzna to za stosowne. W przypadku braku ograniczeń wielkość szoku dla PLN rośnie prawie dwukrotnie.

Uważamy, że zaproponowane podejście jest krokiem w dobrym kierunku, który prostuje poprzednio występujące mankamenty i urealnia scenariusze stresowe. Wciąż jednak dostrzegamy drobne aspekty do poprawy.

Wydłużenie okresu analizy stóp procentowych jest zmianą oczywistą i słuszną. Zmianę formuły do kalkulacji szoku ze względnej na bezwzględną również oceniamy jako bardzo dobre posunięcie. Jest to znacznie bardziej intuicyjne i klarowne rozwiązanie.

Elementem metodyki wymagającym według nas dalszych analiz jest wyznaczanie szoku równoległego bazując na prostej średniej arytmetycznej ze wszystkich terminów zapadalności. W przypadku stóp procentowych im dłuższe tenory, tym mniejsza jest obserwowana zmienność – zatem dłuższe tenory pomniejszają wartość średniej. W naszej ocenie banki posiadają ekspozycję na ryzyko stopy procentowej w większości w krótkim i średnim terminie. Jeśli potwierdziłyby to analizy ilościowe na danych przekrojowych z różnych gospodarek, to za rozsądne uznalibyśmy wdrożenie średniej ważonej (z góry zadanymi wagami) zamiast średniej arytmetycznej.

Kolejnym elementem, który mógłby według nas zostać poddany dyskusji jest stosowanie szoków natychmiastowych. Obecne szoki są przygotowane w taki sposób (i są tak stosowane w kalkulacji miar ryzyka), jakby miały wystąpić nagle – z dnia na dzień. Zgodnie z tym założeniem można się zastanawiać, czy okienko 6-miesięczne nie jest zbyt długim okresem, aby poprawnie wskazać skokowe zmiany stóp procentowych. Być może okienko 1-miesięczne byłoby bliższe tej interpretacji. Niemniej jednak, naszym zdaniem dużo bardziej realistyczne byłoby wdrożenie szoków dynamicznych, zgodnie z którymi stopy procentowe zmieniałyby się stopniowo w horyzoncie kolejnego roku, a nie skokowo w terminie overnight. Przykładowo, szok równy 240 punktom bazowym mógłby zostać rozłożony liniowo tak, iż stopy procentowe zmieniałyby się o 20 punktów bazowych miesięcznie lub 60 punktów bazowych kwartalnie. Przy takim podejściu okienko kalkulacji zmian stóp procentowych powinno zostać wydłużone do 1 roku. Ze względu na fakt, iż wdrożenie takich scenariuszy stresowych może być technicznie wymagające, na początku mogłoby to objąć wyłącznie banki z kategorii SREP I oraz II.