Europejscy nadzorcy określają plany działań i dobre praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem ESG przez banki.

13 grudnia 2022 r. European Banking Authority (EBA) opublikowała plany w zakresie dalszych prac w obszarze zarządzania ryzykiem ESG w bankach. Działania będą prowadzone w 8 obszarach, które wyznaczą kierunki zmian w zakresie zrównoważonego rozwoju z perspektywy instytucji finansowych. Jednocześnie, będą one wpływać na ich działalność określając kroki w celu dostosowania się do nowych wytycznych i regulacji. Zaadresowanie nowych wymogów będzie wiązać się z koniecznością podjęcia niezbędnych działań z odpowiednim wyprzedzeniem.

Źródło: “Key objectives of the EBA’s Roadmap on Sustainable Finance” (https://www.eba.europa.eu/eba-publishes-its-roadmap-sustainable-finance)

W kontekście podejmowania odpowiednich kroków należy zwrócić szczególną uwagę na planowane działania EBA, które znacząco wpłyną na działalność banków, w tym w szczególności:

• Wydanie wytycznych w zakresie zarządzania ryzykiem ESG w 2024 (po raporcie konsultacyjnym w 2023 r.),
• Przeprowadzenie stress testów klimatycznych (jednorazowo) w 2024 r. oraz wydanie wytycznych w zakresie stress testów instytucji również w 2024 r.,
• Wdrożenie regularnego procesu stress testów klimatycznych od 2025 r.

W Europie wdrażanie procesów zarządzania ryzykiem ESG zostało już rozpoczęte m.in. pod nadzorem Europejskiego Banku Centralnego (EBC), który dokonuje w tym zakresie przeglądów podlegających mu banków. EBC przeprowadził już również w tych instytucjach proces stress testów klimatycznych -w niedalekiej przyszłości (zgodnie z planem EBA od 2024 r.) będą one również prowadzone w innych bankach europejskich. Za główne doświadczenie wynikające zarówno z przeglądów procesu zarządzania ryzykiem ESG jak i stress testów należy uznać ogrom prac oraz wyzwań merytorycznych koniecznych do pokonania w celu otrzymania odpowiednich oszacowań. EBC wyznaczył bankom nadzorowanym terminy do końca 2024 roku na kompleksowe wdrożenie wytycznych w zakresie zarządzania ryzykiem środowiskowym. Ten wydawałoby się stosunkowo długi 2-letni okres jest jednak uznawany za wyjątkowo wymagający ze względu na konieczny zakres prac związanych z wdrożeniem adekwanych rozwiązań po stronie instytucji finansowych, w szczególności mając na względzie, że w przypadku niektórych obszarów EBC wyznaczył krótsze terminy. Biorąc to pod uwagę w celu uwzględnienia obecnych planów EBA (tj. stress test w 2024 r. oraz wytyczne w 2024 r.) banki powinny podjąć działania dostosowawcze bez zbędnej zwłoki.

Na czas trwania wdrożenia wpływa fakt, że obszar ESG cały czas się rozwija i nadzorcy mogą mieć mniejszą wyrozumiałość względem niedojrzałych procesów, które dotychczas były tłumaczone brakiem wypracowanych praktyk rynkowych i dostępnych rozwiązań. Pod koniec 2022 r. oraz na początku 2023 r., EBC opublikował następujące raporty prezentujące przegląd obecnego stanu uwzględniania i zarządzania ryzykami ESG przez banki:

1. Raport prezentujący wyniki przeglądu tematycznego z 2022 r. w zakresie ryzyk związanych z klimatem i środowiskiem¹
   
2. Raport prezentujący dobre praktyki dotyczące zarządzania ryzykiem i ujawniania informacji²
3. Raport EBC w zakresie dobrych praktyk dla przeprowadzania stress testów klimatycznych³
4. Raport EBC w zakresie wskaźników statystycznych związanych z klimatem⁴

Zakres dokumentów potwierdza konieczność podjęcia szerokiego spektrum działań, nie należy, więc naszym zdaniem zwlekać z ich rozpoczęciem. Pierwszym etapem powinno być ustrukturyzowanie prac tj. przegląd dotychczasowych własnych działań pod kątem uwzględniania dobrych praktyk wynikających z przedmiotowych dokumentów, określenie niezbędnych działań i odpowiedzialności za nie, identyfikacja zadań krytycznych, których rozpoczęcie musi nastąpić niezwłocznie w celu dotrzymania terminów. Wykonanie tych zadań powinno nastąpić z wykorzystaniem dokumentów, które opisujemy poniżej.

Wyniki przeglądu tematycznego EBC z 2022 r. w zakresie ryzyk związanych z klimatem i środowiskiem.

W listopadzie 2020 roku, EBC opublikował „Przewodnik w zakresie ryzyka związanego z klimatem i środowiskiem”⁵, w którym określił swoje oczekiwania w zakresie podejścia sektora bankowego do obszaru zarządzania ryzykiem ESG. Na tej podstawie, w 2022 roku wśród 186 europejskich banków przeprowadzono przegląd, który przedstawił stopień ich zaawansowania w zakresie wdrożenia oczekiwań nadzorczych. Należy wskazać, iż ponad 85% instytucji stosuje obecnie co najmniej podstawowe praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem środowiskowym i klimatycznym w obszarach wskazanych przez EBC. Jednakże, nadal widoczne są braki związane z metodologią, wykorzystaniem szczegółowych informacji na temat ryzyka i/lub aktywnego zarządzania portfelem i profilem ryzyka. Ponadto, około 10% instytucji pozostaje w tyle i nie wykazało żadnych istotnych postępów w zakresie zarządzania ryzykiem środowiskowym w poprzednim roku.

Pomimo podjęcia przez banki szeregu działań, EBC wyraził swoje poważne obawy w zakresie zdolności skutecznego wdrożenia przez nie aspektów dotyczących ryzyka środowiskowego i klimatycznego do istniejących procesów. Na podstawie przeglądu można stwierdzić, iż 55% instytucji opracowało odpowiednie praktyki, jednak nie udało się ich efektywnie wdrożyć. Przyczynami wystąpienia takiej sytuacji są m.in. brak odpowiedniego zaadresowania materialności ryzyk za pomocą konkretnych i wynikających z nich ograniczeń, tolerancji i progów, brak alokacji KPI i KRI do linii biznesowych oraz portfela, brak jasnych działań naprawczych oraz jasnego przypisania obowiązków w szczególności w zakresie audytu wewnętrznego, co pozostawia organ zarządzający bez niezależnego poglądu na zdolność instytucji do odpowiedniego zarządzania ryzykiem środowiskowym i klimatycznym.

W celu odpowiedniego zaadresowania kwestii związanych z ryzykiem środowiskowym i klimatycznym w sektorze bankowym, EBC wymaga od instytucji zapewnienia pełnego dostosowania się do wszystkich oczekiwań nadzorczych do końca 2024 roku. Dalsze działania obejmą również wdrożenie kolejnych instrumentów nadzorczych, które pozwolą w razie konieczności na podjęcie zdecydowanych działań.

Przegląd obejmował cztery obszary:

1. Ocena materialności
2. Strategia biznesowa
3. Ład korporacyjny oraz apetyt na ryzyko
4. Zarządzanie ryzykiem

W zakresie oceny materialności zaobserwowano znaczący postęp. W 2021 roku, 2/5 instytucji nie przeprowadziło oceny materialności ryzyk (lub przeprowadzona ocena posiadała istotne niedociągnięcia). Natomiast w 2022 roku, ponad 90% instytucji przeprowadziło przynajmniej podstawową ocenę materialności uwzględniającą co najmniej jeden z głównych rodzajów ryzyka. Pomimo, iż widać znaczącą poprawę w zakresie oceny materialności ryzyk to nadal występują luki w istniejącej metodologii obejmujące m.in.: brak kompleksowego uwzględnienia odpowiednich czynników ryzyka oraz różnych horyzontów czasowych, w których ryzyko to może się zmaterializować.

Jeśli chodzi o strategię, to wiele instytucji podjęło działania w celu zrozumienia wpływu ryzyka związanego z klimatem na ich model biznesowy oraz określiło wstępne strategiczne działania mające na celu jego uwzględnienie. Jednakże, opracowane strategie nie uodparniają modelu biznesowego na zidentyfikowane ryzyka ani nie odnoszą się kompleksowo do wszystkich ich rodzajów.

Banki podjęły również działania w celu poprawy ich struktury organizacyjnej oraz zyskały świadomość w zakresie występujących luk w danych. Jednakże, instytucje są nadal na wczesnym etapie komplekowego zaadresowania kwestii związanych z ryzykiem środowiskowym w organizacji. W szczególności, jedynie około 15% instytucji posiada systematyczny proces gromadzenia danych, a mniej niż 15% skutecznie włączyło kwestie ryzyka środowiskowego do formalnych raportów składanych organowi zarządzającemu lub odpowiednim podkomitetom.

W zakresie obszaru zarządzania ryzykiem, zostało wskazane, iż prawie wszystkie instytucje stosują przynajmniej podstawowe metody kwantyfikacji pomiaru ryzyka związanego z klimatem. W przypadku ograniczonego dostępu do danych stosowane są wskaźniki zastępcze i założenia. Pomimo to, większość podmiotów nie opracowała jeszcze szczegółowych metod kwantyfikacji ryzyka mogącego się zmaterializować w przyszłości pozwalających na jego odpowiednie zrozumienie. Ponadto, uwzględnienie ryzyka klimatycznego w ocenie kapitału ekonomicznego obejmuje w większości przypadków jedynie ocenę jakościową.

Powyższe wnioski, pozwalaja na stwierdzenie, iż banki muszą podjąć szereg działań w celu dostosowania do oczekiwań nadzorczych.

Oczekiwania EBC dotyczące zarządzania ryzykiem i ujawniania informacji.

W ramach przeprowadzonego przeglądu, EBC zidentyfikował nie tylko obszary wymagające poprawy, ale także szereg dobrych praktyk mogących stanowić kierunek przyszłych zmian w procesach wewnętrznych banków. Przedstawione przez EBC podsumowanie definiuje 26 dobrych praktyk pochodzących z 25 różnych instytucji finansowych. Wskazano, iż grupa wybranych podmiotów stosuje wiodące praktyki umożliwiające odpowiednie dostosowanie do wymogów nadzorczych. Duża różnorodność podejmowanych działań wskazuje na zdolność adaptacyjną sektora bankowego do sprostowania wyzwaniom wynikającym z zarządzania ryzykiem środowiskowym i klimatycznym.

Poniższa tabela przedstawia podsumowanie wskazanych przez EBC dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem ESG.

Źródło: Raport EBC, Good practices for climate related and environmental risk management. Observations from the 2022 thematic review, (https://www.bankingsupervision.europa.eu/ecb/pub/pdf/ssm.thematicreviewcercompendiumgoodpractices112022~b474fb8ed0.en.pdf)

Wśród kluczowych aspektów wymagających wdrożenia przez instytucje są kwestie związane z odpowiednią oceną materialności ryzyk środowiskowych i klimatycznych oraz aspekty związane z zarządzaniem ryzykiem takie jak np. uwzględnianie ryzyk środowiskowych w zakresie ICAAP czy wyceny zabezpieczeń. Koniecznośc podjęcia niezbędnych działań wymaga opracowania planu działania, który może składać się z czterech etapów.

Źródło: Opracowanie Deloitte

Stress testy.

Stress testy są kluczowym narzędziem pomiaru ryzyka – w szczególności są odpowiednią metodą dla pomiaru narażenia na ryzyko klimatyczne, w przypadku, którego dane historyczne nie są dostępne. Stress testy klimatyczne przeprowadzone przez banki zgodnie z oczekiwaniami ECB w 2022 r. dla wielu instytucji oznaczały początek pracy nad rozwiązaniami w tym zakresie. W konsekwencji zakres stosowanych praktyk był stosunkowo szeroki. Jednym z głównych celów dokumentu opublikowanego przez EBC jest więc zarówno uspójnienie podejść jak również określenie pewnego standardu, do którego powinny dążyć banki. Poniżej przedstawiamy kluczowe wnioski wskazane w dokumencie.

Główną przeszkodą dla przeprowadzenia efektywnych testów warunków skrajnych był brak danych: kluczowym wyzwaniem jest zebranie danych o emisjach gazów cieplarnianych i certyfikatach efektywności energetycznej. EBC zauważa natomiast, że wybrane banki były bardziej proaktywne w poszukiwaniu tych danych lub w określaniu odpowiednich szacunków – EBC oczekuje podjęcia przez banki starań w pozyskaniu odpowiednich danych od klientów, a jeśli jest to niemożliwe, zapewnienia wysokich standardów oszacowań.

W zakresie przyjętych metodyk EBC wskazuje, że najwięcej uwagi zostało poświęcone modelowaniu ryzyka transformacji i jego wpływu na prawdopodobieństwo default (PD), szczególnie w odniesieniu do klientów korporacyjnych. Bank powinny natomiast poświęcić więcej uwagi na takie obszary jak:

• wpływ ryzyka na parametr LGD (strata w przypadku niewypłacalności dłużnika),
• wpływ ryzyk fizycznych,
• uwzględnienie większej liczby zmiennych w modelach transmisji ryzyka (obecnie banki w większości uwzględniają tylko ceny emisji oraz sektorową wartość dodaną).

EBC wskazuje również ogólne zasady, które powinny być odzwierciedlone w przyjętym podejściu obejmujące:

• wykorzystanie uznanych (np. NGFS) scenariuszy ryzyka transformacji i fizycznego ewentualnie dostosowanych do kluczowych podatności banku (w szczególności w zakresie ryzyka fizycznego) – scenariusze powinny obejmować różne horyzonty czasowe,
• wykorzystanie zarówno podejścia statycznego bilansu (w krótkim i średnim horyzoncie) jak i dynamicznego bilansu (długi horyzont).

Elementem, który jest pozytywny z punktu widzenia spełnienia oczekiwań nadzorczych w ramach prac nad wpływem ryzyka klimatycznego na parametr PD jest potwierdzenie dobrych praktyk w tym zakresie. Wskazywane przez EBC dobre praktyki są zbieżne z popularnym kierunkiem, aby kluczowe zmienne takie jak cena emisja dwutlenku węgla były transponowane na dane finansowe klienta i w konsekwencji na PD. Takie ćwiczenie jest wykonywane dla klientów, dla których dostępne są odpowiednie dane, a dla pozostałych w ramach homogenicznej grupy wyniki są ekstrapolowane z wykorzystaniem odpowiednich modeli. Mniej ukształtowana jest sytuacja w odniesieniu do parametru LGD, gdzie co prawda EBC wskazuje kilka dobrych praktyk takich jak przełożenie określonych szoków cenowych na wycenę nieruchomości, różnicowanie wpływu względem efektywności energetycznej budynków czy uwzględnienie możliwie szerokiej gamy czynników (takich jak lokalizacja aktywa, loan to value, zapadalność, ubezpieczenie) dla wpływu ryzyka fizycznego, jednak wydaje się, że praktyka rynkowa wciąż kształtuje się w tym przypadku.

Biorąc powyższe pod uwagę, banki powinny rozpocząć przygotowania do przeprowadzenia stress testów klimatycznych. Ze względu na konieczność dostosowania metodyk do dostępnych danych prace powinny przebiegać równolegle w ramach rozwoju modeli oraz pozyskiwania danych. Zakres prac, który powinien być przeprowadzony przez banki (na bazie oczekiwań wskazanych przez ECB) w zakresie pozyskania danych o emisjach obejmuje (zgodnie z preferowaną kolejnością):

1. Bezpośredni kontakt z klientami (ECB sugeruje zachęcanie klientów banków do udostępniania danych – zamiast pozyskiwania danych od dostawców, ale również sugeruje weryfikację danych przekazywanych przez klientów),
2. Analizę dostępnych publicznie raportów,
3. Uzupełnienie brakujących danych z wykorzystaniem zewnętrznych dostawców (przy czym banki powinny dołożyć starań w celu weryfikacji danych od dostawców jak również do ich odpowiedniego wyboru z uwzględnieniem stosowanych przez nich metodyk i dostępności danych, ECB sugeruje wykorzystanie więcej niż jednego dostawcy),
4. Estymację brakujących danych (przy czym biorąc pod uwagę bardzo duże różnice pomiędzy oszacowaniami banków ECB oczekuje poprawy jakości wykorzystywanych metod w tym zakresie).

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku danych o certyfikatach energetycznych, przy czym wiele zależy od dostępności publicznych rejestrów w poszczególnych krajach.

Zgodnie z powyższym ważne w naszej opinii jest możliwie szybkie określenie kierunkowo metodyk, z których banki będą korzystać – na poziomie odpowiednim do określenia niezbędnych danych. Wyniki procesu zbierania danych powinny być następnie wykorzystane do opracowania odpowiednich metodyk szczegółowych uwzględniających realistyczną ocenę sytuacji w zakresie jakości danych (zarówno co do sytuacji w horyzoncie bardzo krótkim pozwalającym na przeprowadzenie pierwszych testów, jak również w średnim horyzoncie czasowym odzwierciedlającym sytuację docelową). Rozpoczęcie prac w najbliższej przyszłości powinno pozwolić na efektywne podejście do przeprowadzenia testów wymaganych przez nadzorcę.

Wskaźniki pomagające analizować ryzyka związane z klimatem w sektorze finansowym oraz monitorować zieloną transformację.

Skuteczne zarządzanie ryzykiem środowiskowym w sektorze finansowym, wspieranie zielonej transformacji oraz zapewnienie przejrzystości wymagają wysokiej jakości danych oraz ustalenia zagregowanych wskaźników. W związku z tym, EBC i krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE wspólnie rozpoczęły opracowywanie wskaźników statystycznych -- zharmonizowanych na poziomie strefy euro – do celu analiz związanych z klimatem. Wynikiem prac jest opublikowany 24 stycznia 2023 roku raport⁶ prezentujący pierwszy zestaw takich wskaźników. Należy podkreślić, iż wyznaczenie odpowiednich mierników ma złożony charakter i podlega ograniczeniom. W szczególności, wskaźniki w zakresie emisji dwutlenku węgla i ryzyka fizycznego zostały określone jako analityczne, ze względu na występujące różnice w standardach jakości. EBC wskazuje na dalsze prowadzenie prac nad wskaźnikami, które mają być zaktualizowane w oparciu o udoskonaloną metodologię i dodatkowe źródła danych.

Raport wymienia trzy rodzaje wskaźników, obejmujących różne aspekty oraz etapy dojrzałości:

1. Wskaźniki eksperymentalne zrównoważonego finansowania, które zapewniają przegląd emisji i posiadania instrumentów dłużnych o cechach zrównoważonego rozwoju przez rezydentów strefy euro
   
   
2. Wskaźniki analityczne emisji dwutlenku węgla instytucji finansowych, które dostarczają informacji na temat emisyjności papierów wartościowych i portfeli kredytowych tych instytucji, a tym samym pomagają ocenić rolę sektora w finansowaniu przejścia do gospodarki net-zero i związanych z tym zagrożeń
3. Wskaźniki analityczne dotyczące ryzyka fizycznego związanego z portfelami kredytów i papierów wartościowych, które służą do oceny ryzyka wynikającego z wpływu zagrożeń naturalnych wywołanych zmianą klimatu, takich jak powodzie i pożary, na rentowność kredytów, obligacji i akcji.

Poniższa tabela przedstawia podsumowanie wskaźników EBC pomagających analizować ryzyka związane z klimatem w sektorze finansowym oraz monitorować zieloną transformację.

Źródło: Raport EBC, Towards climate-related statistical indicators, (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.climate_change_indicators202301~47c4bbbc92.en.pdf)

Konieczność podjęcia działań i dalsze kroki.

Zaprezentowane dokumenty, potwierdzają, że banki stoją przed istotnymi wyzwaniami w związku z oczekiwaniami nadzorców w zakresie ryzyka ESG. Nakład pracy wymagany do dostosowania procesów będzie duży i w naszej opinii instytucje, które jeszcze nie rozpoczęły prac w tym obszarze, powinny jak najszybciej określić plan działań na najbliższe kilkanaście miesięcy w celu wypełnienia wymogów. W szczególności, należy dokonać przeglądu działań pod kątem wymogów EBC, zidentyfikować obszary wymagające dostosowania oraz wdrożyć niezbędne zmiany do procesów wewnętrznych. Wskazane przez nas w niniejszym artykule dokumenty EBA i EBC powinny stanowić ważny wkład w przygotowanie przedmiotowego planu oraz efektywne prowadzenie poszczególnych działań, które co do zasady powinny wpisywać się w zidentyfikowane kierunki dobrych praktyk rynkowych.

¹ Raport EBC, Walking the talk. Banks gearing up to manage risks from climate change and environmental degradation. Results of the 2022 thematic review on climate-related and environmental risks, Listopad 2022, https://www.bankingsupervision.europa.eu/ecb/pub/pdf/ssm.thematicreviewcerreport112022~2eb322a79c.en.pdf
² Raport EBC, Good practices for climate related and environmental risk management. Observations from the 2022 thematic review, Listopad 2022 https://www.bankingsupervision.europa.eu/ecb/pub/pdf/ssm.thematicreviewcercompendiumgoodpractices112022~b474fb8ed0.en.pdf
³ Raport EBC, Report on good practices for climate stress testing, Grudzień 2022, https://www.bankingsupervision.europa.eu/ecb/pub/pdf/ssm.202212_ECBreport_on_good_practices_for_CST~539227e0c1.en.pdf
⁴ Raport EBC, Towards climate-related statistical indicators, Styczeń 2023, (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.climate_change_indicators202301~47c4bbbc92.en.pdf)
⁵ Raport EBC, Guide on climate-related and environmental risks. Supervisory expectations relating to risk management and disclosure, Listopad 2020, https://www.bankingsupervision.europa.eu/ecb/pub/pdf/ssm.202011finalguideonclimate-relatedandenvironmentalrisks~58213f6564.en.pdf
⁶ Raport EBC, Towards climate-related statistical indicators, Styczeń 2023, (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.climate_change_indicators202301~47c4bbbc92.en.pdf)