Ważne zmiany w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów – implementacja dyrektywy ECN+

Wśród obszernych zmian, jakie wprowadza nowelizacja, na szczególną uwagę zasługują wskazane poniżej.

1. Rozszerzenie odpowiedzialności za praktyki ograniczające konkurencję na spółki-matki

Obecnie stosowanie praktyk ograniczających konkurencję jest zagrożone karą w wysokości do 10% obrotu przedsiębiorcy, który się ich dopuścił. Dodatkowo Prezes UOKiK może nałożyć do 2 mln zł kary na osobę zarządzającą, która w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia umyślnie dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję (z wyłączeniem zmów przetargowych).

Zgodnie z nowymi regulacjami, w przypadku naruszenia przez spółkę zakazu stosowania praktyk ograniczających konkurencję (zarówno antykonkurencyjnych porozumień, jak i nadużycia pozycji dominującej) odpowiedzialność będzie mógł ponieść również przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ na tę spółkę, a także osoba zarządzająca takim przedsiębiorcą.

Za decydujący wpływ będzie uznawane istnienie takich powiązań ekonomicznych, prawnych lub organizacyjnych, których skutkiem jest wykonywanie lub dostosowywanie się przez przedsiębiorcę, na którego jest wywierany decydujący wpływ, do instrukcji udzielanych mu przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ, w sposób ograniczający lub uniemożliwiający jego samodzielne zachowania na rynku. Ustawa przewiduje także domniemanie wywierania dominującego wpływu w przypadku, w którym udział spółki dominującej w spółce zależnej przekroczy 90%.

Dodatkowo, indywidualną odpowiedzialność administracyjną za naruszenia reguł konkurencji będą ponosić osoby zarządzające spółek-matek.

2. Nowe zasady nakładania kar na związki przedsiębiorców

Nowelizacja wprowadza szczegółowe regulacje dotycząca nakładania kary na związek przedsiębiorców, przewidując karę maksymalną w wysokości do 10% sumy obrotów jego członków w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Nowe przepisy będą stosowane w sytuacji, gdy naruszenie prawa konkurencji przez związek przedsiębiorców będzie „związane z działalnością jego członków". Dotychczas ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawierała szczególnej regulacji dotyczącej nakładania kar na związki przedsiębiorców. Prezes UOKiK, orzekając sankcję finansową wobec tych podmiotów, kierował się przepisami ogólnymi, traktując je na potrzeby nałożenia kary jako jednego przedsiębiorcę.

Ustawa wprowadza ponadto szereg szczegółowych rozwiązań dotyczących egzekwowania kary pieniężnej nałożonej na związek przedsiębiorców od jego członków w przypadku niewypłacalności związku. Co istotne, możliwość żądania zapłaty kary od członka ukaranego związku przedsiębiorców ograniczona będzie do maksymalnej wysokości kary, jaka mogłaby zostać na niego nałożona w przypadku nałożenia na niego kary za dane naruszenie.

3. Zmiany w procedurze kontroli i przeszukania u przedsiębiorcy

W wyniku nowelizacji przebudowie ulegnie procedura kontroli i przeszukania u przedsiębiorcy na wniosek Prezesa UOKiK. Wprowadzenie nowych rozwiązań w tym zakresie związane jest m.in. z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 16 stycznia 2019 r. (sygn. akt P 19/17), w którym Trybunał wskazał na konieczność zmian legislacyjnych w celu zapewnienia kontroli sądowej postanowienia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie udzielenia zgody na przeszukanie. Z tego względu nowelizacja wprowadza nowe zasady składania do Sądu wniosku o wyrażenie zgody na przeprowadzenie przeszukania, przewidując m.in. wydłużenie z 48 do 72 godzin terminu na rozpatrzenie wniosku. Ponadto wprowadzono obowiązek zawarcia w postanowieniu o udzieleniu zgody na przeprowadzenie przeszukania zwięzłego wskazania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia. Wymóg ten wiąże się z wprowadzeniem prawa wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu. W przypadku uwzględnienia zażalenia uzyskane w wyniku przeszukania dowody nie będą mogły zostać wykorzystane przez Prezesa UOKiK ani w postępowaniach prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów.

Projekt przewiduje również liczne zmiany, dotyczące kwestii proceduralnych związanych z kontrolą i przeszukaniem u przedsiębiorcy, m.in. w zakresie możliwości prowadzenia czynności poza godzinami pracy przedsiębiorcy oraz kontynuowania czynności przeszukania w siedzibie UOKiK lub jego delegatury, a także udziału Policji.

Istotne znaczenie ma – przynajmniej częściowe – uregulowanie kwestii tzw. legal proffesional privilege, czyli ochrony korespondencji przeszukiwanego przedsiębiorcy z prawnikiem. Nowa regulacja przewiduje, że jeżeli w toku przeszukania przeszukiwany oświadczy, że określone pisma lub dokumenty zawierają pisemną komunikację między nim a niezależnym od niego adwokatem, radcą prawnym lub prawnikiem zagranicznym, powstałą w celu realizacji prawa przeszukiwanego do uzyskania ochrony prawnej w związku z przedmiotem postępowania, w ramach którego prowadzone jest dane przeszukanie, organ pozostawi te pisma lub dokumenty w miejscu przeszukania. Kontrolujący będą mieć jednak uprawnienie do weryfikacji oświadczenia przeszukiwanego, poprzez „jedynie pobieżne zapoznanie się z pismem lub dokumentem” oraz zażądanie dodatkowych ustnych wyjaśnień w przedmiocie złożonego oświadczenia. Wątpliwości będzie rozstrzygał Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, wydając w ciągu miesiąca od przekazania mu dokumentów postanowienie o ich zwrocie kontrolowanemu w całości lub w części albo o ich zwrocie Prezesowi UOKiK w całości lub w części dla potrzeb prowadzonego postępowania.

4. Najważniejsze pozostałe zmiany

Szereg zmian wprowadzanych do ustawy antymonopolowej dotyczy sankcji finansowych nakładanych przez Prezesa UOKiK za naruszenie reguł konkurencji. Nowym rozwiązaniem będą okresowe kary pieniężne (w wysokości do 5% dziennego obrotu), nakładane w celu przymuszenia przedsiębiorcy do wykonania nałożonych na niego określonych obowiązków. W związku z wprowadzeniem obowiązku przekazywania na żądanie Prezesa UOKiK informacji i dokumentów również przez osoby fizyczne, wprowadzona zostanie możliwość nakładania kar na osoby fizyczne, do których skierowano takie żądanie, w przypadku nieudzielenia takich informacji bądź udzielenia informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd – tak jak obecnie ma to miejsce w przypadku przedsiębiorców.

Zmianie ulegną także zasady nakładania kar za naruszenia na etapie gromadzenia materiału dowodowego (nieprzekazywanie informacji i dokumentów na żądanie Prezesa UOKiK bądź przekazywanie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd) oraz w toku kontroli i przeszukania prowadzonych u przedsiębiorcy przez Prezesa UOKiK. Do tej pory maksymalna wysokość kar za powyższe naruszenia określona była kwotowo – do 50 mln euro. Obecnie zastąpi ją limit 3% rocznego obrotu przedsiębiorcy w roku poprzedzającym rok nałożenia kary.

Na uwagę zasługuje uzupełnienie katalogu środków, jakie Prezes UOKiK może orzekać wobec sprawców naruszeń w celu doprowadzenia do zaprzestania naruszenia lub usunięcia jego skutków. Do tej pory Prezes UOKiK dysponował wyłącznie środkami o charakterze behawioralnym, polegającymi na nałożeniu obowiązku określonego działania lub zaniechania przez przedsiębiorcę, który dopuścił się naruszenia. Po wejściu w życie nowelizacji organ zyska uprawnienie do orzekania środków o charakterze strukturalnym, a więc ingerujących w strukturę organizacyjną, kapitałową lub personalną przedsiębiorstwa sprawcy naruszenia.

Szereg zmian dotyczy programu łagodzenia kar (tzw. leniency). Nowe regulacje, w tym np. wyłączenie odpowiedzialności karnej wobec skutecznych wnioskodawców leniency, mają zwiększyć atrakcyjność tego narzędzia dla przedsiębiorców uczestniczących w antykonkurencyjnych porozumieniach, a w rezultacie poprawić jego efektywność.

Projekt zakłada wprowadzenie 5-letniej kadencji Prezesa UOKiK, z możliwością sprawowania tej funkcji przez 2 kadencje. Jednocześnie przewidziano zamknięty katalog przesłanek, uzasadniających odwołanie Prezesa UOKiK. Takie rozwiązanie ma zapewnić Prezesowi UOKiK większą niż dotychczas niezależność oraz umożliwić mu planowanie polityki ochrony konkurencji i konsumentów w dłuższej perspektywie czasu.