Założenia ustawy o sygnalistach opublikowane

Uchwalona 23 października 2019 r. Dyrektywa UE nr 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii odbiła się szerokim echem w świecie przedsiębiorców. Obowiązki nakładane przez dyrektywę będą dotyczyć polskich firm i instytucji publicznych.

4 października 2021 r. w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów opublikowano projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. sygnalistów). Polski ustawodawca dość późno zdecydował się opublikować syntetyczny opis nowej ustawy, mimo iż termin na wdrożenie dyrektywy upływa już niebawem, czyli 17 grudnia 2021 r.

Poniżej przedstawiamy najistotniejsze założenia ustawy wynikające z udostępnionych informacji rządowych:

• Przewidziane w ustawie gwarancje i środki prawne będą przysługiwały osobie dokonującej zgłoszenia naruszenia, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy, a także przed i po okresie świadczenia pracy;
• Ustawa ograniczy możliwość postawienia sygnaliście zarzutu z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego na zasadach określonych w ustawie. Sygnaliści będą chronieni m. in. przed procesami cywilnymi o zniesławienie, odszkodowanie lub naruszenie dóbr osobistych;
• Postanowienia umów o pracę i innych aktów objętych prawem pracy oraz czynności cywilnoprawnych w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia będą nieważne;
• Warunkiem otrzymania statusu sygnalisty i uprawnień z tego wynikających będzie dokonanie przez sygnalistę zgłoszenia zgodnie z zasadami wynikającymi z ustawy;
• Co do zasady sygnalista będzie w pierwszej kolejności zobowiązany do dokonania tzw. zgłoszenia wewnętrznego, czyli poinformowania kompetentnej osoby lub komórki wewnątrz organizacji, w której pracuje lub z którą współpracuje sygnalista;
• Co istotne dla przedsiębiorców, procedura dokonywania zgłoszeń wewnętrznych będzie musiała zostać uzgodniona z pracownikami i będzie stanowiła źródło prawa pracy;
• Przepisom ustawy w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń podlegać będą podmioty sektora publicznego i prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników;
• Po dokonaniu zgłoszenia wewnętrznego, sygnalista będzie mógł zgłosić naruszenie bezpośrednio Rzecznikowi Praw Obywatelskich (tzw. zgłoszenie zewnętrzne). Zgłoszenia zewnętrznego będzie można również dokonać z pominięciem etapu wewnętrznego;
• W obu procedurach sygnalista będzie miał prawo do uzyskania informacji zwrotnych co do podjętych działań następczych;
• W wyjątkowych sytuacjach sygnalista będzie również uprawniony do opublikowania swojego zgłoszenia np. w mediach lub w Internecie;
• Przepisy chroniące sygnalistów będą miały zastosowanie nie tylko do naruszeń prawa unijnego przewidzianych przez dyrektywę, ale także do wszystkich naruszeń prawa polskiego w dziedzinach: zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych. Z zakresu naruszeń podlegających zgłoszeniu zostaną wyłączone zamówienia publiczne dotyczące obronności i bezpieczeństwa państwa.

Opublikowane założenia ustawy zostaną doprecyzowane w konkretnym projekcie przepisów, na które trzeba jeszcze poczekać. W opublikowanym zakresie dziedzin prawa, których naruszenia można zgłaszać (uzyskując tym samym status sygnalisty) na ten moment nie występuje prawo pracy. W przypadku, gdyby ta kwestia nie została ujęta w ostatecznej wersji ustawy, mogą pojawić się wątpliwości, czy pracownicy zgłaszający naruszenia przepisów z zakresu prawa pracy otrzymają status sygnalistów.

Niezależnie od ostatecznego kształtu przepisów, obowiązek wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych już wkrótce zostanie nałożony na liczne podmioty publiczne i prywatne. Mając na uwadze potencjalne istotne skutki tej regulacji na prowadzoną działalność gospodarczą, w tym także możliwe sankcje za brak zgodności z nowymi przepisami (finansowe, reputacyjne, administracyjne) istotne jest monitorowanie statusu nowych regulacji i właściwe dostosowanie prowadzonej działalności po ich uchwaleniu, aby zapewnić zgodność i zminimalizować ryzyko.

Zgodnie z informacją na stronie rządowej, planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to IV kwartał 2021. Ze względu na bliski termin wprowadzenia nowych przepisów należy spodziewać się szybkiego tempa prac legislacyjnych i wprowadzenia ustawy o sygnalistach do polskiego porządku prawnego jeszcze w 2021 r.